Việt Nam - Hoa Kỳ: Nghĩa tình thêm xuân

Chiều 11/9, chuyên cơ Không lực Một cất cánh khỏi sân bay quốc tế Nội Bài, Hà Nội, kết thúc tốt đẹp chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden theo lời mời của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Với việc hai quốc gia ra Tuyên bố chung nâng tầm quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững, chuyến thăm của Tổng thống Joe Biden đã mở ra một giai đoạn mới với nhiều cơ hội hợp tác và tiềm năng cho cả hai bên.  

Ngày 11/9, trong buổi tiếp Tổng thống Hoa Kỳ, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng nhấn mạnh, 5 tháng sau ngày đất nước độc lập (16/02/1946), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho Tổng thống Truman bày tỏ mong muốn thiết lập quan hệ “hợp tác đầy đủ” với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, do những điều kiện, hoàn cảnh của lịch sử, mong muốn ấy đã phải trải qua nhiều thác ghềnh, thử thách. “Và chúng ta đã vượt qua để vui mừng khẳng định rằng, chưa bao giờ quan hệ giữa Việt Nam-Hoa Kỳ phát triển tốt đẹp như ngày nay; từ cựu thù trở thành Đối tác Chiến lược Toàn diện. Đây thực sự là hình mẫu trong lịch sử quan hệ quốc tế về hàn gắn và xây dựng quan hệ sau chiến tranh. Kết quả này là do sự nỗ lực cùng nhau vượt qua những thử thách, thăng trầm lịch sử của nhiều thế hệ lãnh đạo và nhân dân hai nước”, Chủ tịch nước nói.

Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, tháng 7/1995, lãnh đạo Việt Nam và Hoa Kỳ đã chính thức tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Gần ba thập kỷ sau sự kiện lịch sử này cũng như sau 10 năm xác lập quan hệ Đối tác Toàn diện, mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ liên tục được củng cố và phát triển, đạt được nhiều kết quả tốt đẹp về nhiều lĩnh vực, từ chính trị, kinh tế, ngoại giao đến giáo dục, văn hóa và an ninh quốc phòng. Ngày 10/9/2023 đánh dấu thêm một mốc son đáng nhớ khi Việt Nam – Hoa Kỳ chính thức nâng tầm mối quan hệ thành Đối tác Chiến lược Toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững. Thỏa thuận này đạt được trong cuộc hội đàm giữa hai nhà lãnh đạo cao nhất của Việt Nam và Hoa Kỳ là Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Joe Biden.

Nền tảng quan trọng cho sự phát triển của quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ là hai bên khẳng định các nguyên tắc cơ bản như: tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, thể chế chính trị và hợp tác bình đẳng, cùng có lợi, trên cơ sở luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên hợp quốc. Việt Nam nhất quán coi trọng quan hệ với Hoa Kỳ, coi Hoa Kỳ là đối tác có tầm quan trọng chiến lược. Hoa Kỳ đánh giá cao vai trò của Việt Nam trong ASEAN, tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương, cũng như trên các diễn đàn quốc tế và trong nỗ lực ứng phó, giải quyết các thách thức toàn cầu.

Vừa qua, trong lời chúc gửi đến Chính phủ và nhân dân Việt Nam nhân dịp 78 năm Quốc khánh Việt Nam, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken cũng khẳng định, Hoa Kỳ coi trọng quan hệ với Việt Nam và ủng hộ một nước Việt Nam hùng mạnh, thịnh vượng, độc lập và tự cường. Chính phủ Hoa Kỳ trân trọng mối quan hệ đối tác mà Chính phủ, người dân hai nước đã cùng nhau vun đắp và mong muốn tăng cường hợp tác hơn nữa, nhất là trong các lĩnh vực nhằm thúc đẩy mục tiêu chung về một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương thịnh vượng, cởi mở, kiên cường và hòa bình.

Nhìn lại chặng đường 28 năm, hợp tác về kinh tế là lĩnh vực nhiều dấu ấn hơn cả trong mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã tăng hơn 5 lần, từ 25 tỷ USD năm 2012 lên gần 140 tỷ USD vào năm 2022; nếu tính từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ, đã tăng hơn 300 lần. Năm 2022 đánh dấu bước ngoặt khi lần đầu tiên hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sang một thị trường đạt mốc hơn 100 tỷ USD.

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan Việt Nam, thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ 7 tháng đầu năm 2023 đạt 61,1 tỷ USD. Với kết quả này, dự kiến kim ngạch thương mại song phương cả năm 2023 vẫn có thể đạt lại mốc 100 tỷ USD. Đáng chú ý, có 7 mặt hàng đạt kim ngạch từ 1 tỷ USD trở lên bao gồm: máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đạt 8,74 tỷ USD; hàng dệt may với 8,6 tỷ USD; điện thoại và linh kiện với 4,9 tỷ USD; giày dép đạt 4,09 tỷ USD…

Không chỉ dòng vốn Hoa Kỳ vào Việt Nam liên tục tăng, đầu tư của Việt Nam sang Hoa Kỳ cũng đang có những bước tiến triển mới. Như khẳng định của Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen khi đến thăm Việt Nam hồi tháng 7/2023, Việt Nam là đối tác ngày càng quan trọng với Hoa Kỳ, “là một giao điểm quan trọng trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu”, điều này được chứng minh bởi các khoản đầu tư lớn của doanh nghiệp công nghệ Hoa Kỳ vào Việt Nam.

Trong chuyến thăm cùng đoàn hơn 50 doanh nghiệp Hoa Kỳ đến Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng doanh nghiệp Hoa Kỳ-ASEAN (USABC) Ted Osius cho biết USABC “chưa bao giờ bận rộn như bây giờ”, vì nhiều công ty Hoa Kỳ thể hiện sự quan tâm lớn đến Việt Nam. Ông Osius tiết lộ thêm, đại diện USABC từ các nước khác nói với ông rằng, họ phải “hành động nhanh chóng vì phải cạnh tranh với Việt Nam”. Nói cách khác, “Việt Nam đã trở thành điểm đến của tăng trưởng và cơ hội”. Ông Rafael Frankel, Giám đốc Chính sách công tại Meta cho biết, ông đánh giá cao sự siêng năng của lực lượng lao động Việt Nam và nhìn thấy triển vọng phát triển tươi sáng ở đây. Vì vậy, ông tiết lộ ý định đầu tư vào nền kinh tế số và đổi mới công nghệ của Việt Nam trong thời gian ngắn. Đại diện Tập đoàn điện lực AES cho biết, hợp tác trong lĩnh vực năng lượng luôn là trọng tâm trong quan hệ song phương và các dự án do AES khởi xướng sẽ tạo động lực lớn cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam.

Tham dự Hội nghị cấp cao Việt Nam-Hoa Kỳ về Đầu tư và Đổi mới sáng tạo ngày 11/9 tại Hà Nội, Tổng thống Joe Biden cũng đã bày tỏ sự trân trọng, đánh giá cao những thành tựu phát triển của Việt Nam trong thời gian qua; cho rằng, hiện nay là cơ hội để hai nước thúc đẩy quan hệ, không chỉ trong lĩnh vực đầu tư, đổi mới sáng tạo mà trên tất cả các lĩnh vực, nhằm mang lại sự phồn thịnh chung. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là điểm khởi đầu; hai nước, doanh nghiệp hai nước cần cùng nhau củng cố, tăng cường hợp tác để tiến xa hơn trong tương lai. Hoa Kỳ sẽ hợp tác và hỗ trợ Việt Nam để nắm bắt cơ hội, tiềm năng của mình; đề nghị Việt Nam nói chung, doanh nghiệp Việt Nam nói riêng, tiếp tục hợp tác chặt chẽ để thúc đẩy phát triển trong nhiều lĩnh vực.

Trong thông cáo chung sau hội đàm giữa Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Joe Biden, hai nhà lãnh đạo đã ghi nhận tầm quan trọng cấp thiết của việc đầu tư vào nguồn nhân lực, coi đây là nguồn lực thiết yếu đối với sự thịnh vượng, an ninh, ổn định và phát triển trong tương lai. Việt Nam và Hoa Kỳ nhận thức rằng, việc đảm bảo thịnh vượng lâu dài chỉ có thể đạt được khi người dân hai nước có nhiều cơ hội học tập các kỹ năng mới, trao đổi ý tưởng, tích lũy kinh nghiệm và hiểu biết quốc tế. Việt Nam và Hoa Kỳ khuyến khích mở rộng cánh cửa các trường đại học và các phòng thí nghiệm của hai nước nhằm chia sẻ những kinh nghiệm tốt, các tiến bộ khoa học và cơ hội học tập; trong đó tập trung hỗ trợ ngày càng nhiều sinh viên, giáo viên, học giả và chuyên gia nghiên cứu Việt Nam tham gia các chương trình giáo dục và đào tạo tại Hoa Kỳ.

Theo báo cáo của Open Doors về trao đổi giáo dục quốc tế được Viện Giáo dục quốc tế công bố tháng 11/2022, năm học 2021-2022, Hoa Kỳ có 948.000 sinh viên quốc tế đến từ hơn 200 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó, số sinh viên quốc tế người Việt là 20.713 người, chiếm khoảng 2%. Bà Genevieve Judson-Jourdain, Phó Tùy viên Văn hóa tại Đại sứ quán Hoa Kỳ nhấn mạnh, “những số liệu này cho thấy, giáo dục là nền tảng của mối quan hệ song phương” và “hợp tác trong lĩnh vực giáo dục là lĩnh vực chiến lược”. Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ Nguyễn Quốc Dũng bày tỏ tâm đắc khi giao lưu nhân dân, nhất là hợp tác giáo dục-văn hóa giữa hai nước ngày càng sôi động. “Hầu hết các trường đại học ở Hoa Kỳ đều có sinh viên, giáo sư người Việt đang học tập, giảng dạy”, Đại sứ Nguyễn Quốc Dũng cho biết.

Tháng 9/2022, Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam, Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) đã ký Bản ghi nhớ về việc hỗ trợ phát triển nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đại học Việt Nam. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn khẳng định, đây là minh chứng rõ ràng cho những cam kết nhằm phát triển giáo dục và trao đổi hợp tác giữa hai nước về phát triển giáo dục đại học, nâng cao chất lượng hệ thống giáo dục đại học của Việt Nam.

Tổng thống Joe Biden nhấn mạnh, việc hợp tác, chia sẻ giữa Việt Nam-Hoa Kỳ không chỉ trong lúc phát triển thuận lợi, mà ngay cả khi xảy ra khó khăn, rủi ro. Những biến động quốc tế trong thời gian gần đây đã tạo điều kiện để hai nước xích lại gần nhau hơn. Ứng phó với COVID-19 và phục hồi sau đại dịch tiếp tục là điểm nhấn, đặc biệt là trong việc hỗ trợ lẫn nhau về trang thiết bị y tế, tiếp cận vaccine, chia sẻ kinh nghiệm phòng chống dịch bệnh và bảo hộ công dân.

Đến nay, Hoa Kỳ đã hỗ trợ cho Việt Nam hơn 40 triệu liều vaccine, trong đó có gần 39 triệu liều thông qua cơ chế COVAX; chuyển cho Việt Nam 111 tủ lạnh âm sâu để bảo quản vaccine Pfizer; đề xuất viện trợ bộ xét nghiệm nhanh CUE do Hoa Kỳ sản xuất và phối hợp chuyển giao công nghệ vaccine mRNA mới nhất cùng thuốc điều trị cho Việt Nam. USAID đã tài trợ lắp đặt hệ thống oxy lỏng ở bệnh viện Bạch Mai nhân chuyến thăm của Thứ trưởng thứ nhất Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ Wendy Sherman. Văn phòng CDC khu vực Đông Nam Á đặt tại Hà Nội (khai trương nhân chuyến thăm của Phó Tổng thống Kamala Harris) tiếp tục hoạt động tích cực và nhận được sự quan tâm của nội bộ Hoa Kỳ…

Biến đổi khí hậu là vấn đề chung mà toàn cầu quan ngại. Việt Nam và Hoa Kỳ trong thời gian qua bên cạnh việc cùng tham gia các tổ chức, diễn đàn và nỗ lực quốc tế nhằm chống biến đổi khí hậu, cũng đã hợp tác một cách hiệu quả trong lĩnh vực này. Tại cuộc gặp với Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhân chuyến thăm đến Việt Nam tháng 3/2023, Tổng Giám đốc USAID Samantha Power khẳng định, chống biến đổi khí hậu là vấn đề ưu tiên hàng đầu của chính quyền Tổng thống Joe Biden và cũng là một trong những nội dung mà USAID ưu tiên thúc đẩy hợp tác với Việt Nam, bên cạnh những lĩnh vực khác.

Tháng 9/2023, Đặc phái viên của Tổng thống Hoa Kỳ về khí hậu John Kerry cũng khẳng định với Thủ tướng Phạm Minh Chính về việc nhất quán coi trọng quan hệ với Việt Nam, ủng hộ Việt Nam đóng vai trò chủ động tại khu vực, ứng phó với các vấn đề quốc tế, trong đó có biến đổi khí hậu; đánh giá cao việc Việt Nam cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Ông John Kerry cho biết Hoa Kỳ sẽ tiếp tục tăng cường hợp tác và hỗ trợ các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, ứng phó với biến đổi khí hậu, đặc biệt trong việc phát triển năng lượng sạch, hạ tầng cơ sở bền vững, quản lý nguồn nước thông minh và tài nguyên trong hệ sinh thái. Ngoài ra, ông John Kerry khẳng định, với tư cách là người bạn lâu năm của Việt Nam, ông sẽ ủng hộ và mong muốn tiếp tục tăng cường hợp tác với Việt Nam thực hiện các cam kết tại COP26 cũng như các hội nghị tới đây của các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu.

Nỗ lực khắc phục hậu quả chiến tranh vẫn là ưu tiên trong quan hệ song phương. Trong chuyến thăm chính thức Việt Nam giữa tháng 4 vừa qua, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken tuyên bố: “Washington cam kết thực hiện công việc đang diễn ra để giải quyết các hậu quả của chiến tranh. Đây là vấn đề của sự tin tưởng, cam kết và trách nhiệm”. Thượng nghị sĩ Jeff Merkley trong chuyến thăm Việt Nam gần đây cũng nhấn mạnh, hai nước “nên tự hào vì những gì mà chúng ta đã làm; cùng phối hợp, hợp tác, hai quốc gia đã giải quyết hàng loạt nỗi đau chiến tranh. Tất cả những gì mà chúng ta nỗ lực hợp tác với nhau sẽ là những di sản tuyệt vời để lại cho thế hệ sau, đó là di sản của hòa bình, của tình hữu nghị và cơ hội phục hồi”.

 

Đáng chú ý, hoạt động tìm kiếm quân nhân Hoa Kỳ (MIA), tìm kiếm liệt sĩ Việt Nam, xử lý chất độc da cam/dioxin, hỗ trợ người khuyết tật tiếp tục được đẩy mạnh. Hoạt động phối hợp nhân đạo tìm kiếm và kiểm kê quân nhân Hoa Kỳ mất tích trong chiến tranh ở Việt Nam được tiến hành từ cuối những năm 1980, đến nay, đã giúp xác minh được hơn 730 trường hợp MIA. Đây là một trong những trụ cột trong hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh giữa hai nước. Về hợp tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ Việt Nam hy sinh trong chiến tranh (Việt Nam còn khoảng 180.000 liệt sĩ chưa tìm thấy), trên cơ sở Bản ghi nhớ về hợp tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ ký tháng 7/2021, hai bên tích cực triển khai các nội dung đã ký kết, đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận. Hoa Kỳ đã cung cấp cho Việt Nam hơn 30 bộ hồ sơ về bộ đội Việt Nam hy sinh, mất tích trong chiến tranh, cùng nhiều kỷ vật chiến tranh.

Có được thành tựu như ngày hôm nay, theo Đại sứ Marc E. Knapper là nhờ quan hệ bền bỉ giữa cơ quan hợp tác MIA hai nước, mối quan hệ được thiết lập từ trước khi hai nước bình thường hóa quan hệ, giúp tạo cơ sở vững chắc để thúc đẩy quan hệ song phương. Giám đốc Cơ quan kiểm kê tù binh và người mất tích Hoa Kỳ, ông Kelly McKeague cũng khẳng định: “Trong số 45 quốc gia chúng tôi đang hợp tác trên khắp thế giới, Việt Nam là một trong hai quốc gia hiếm hoi có khả năng triển khai hoạt động điều tra và khai quật đơn phương. Những hoạt động này thường xuyên được thực hiện ở những hiện trường khó khăn nhất. Cơ quan Việt Nam tìm kiếm người mất tích đóng vai trò thiết yếu giúp 729 gia đình quân nhân Mỹ có được câu trả lời cuối cùng cho những lời cầu nguyện của họ, đó là sự trở về của người thân”.

Hàng loạt dự án đã và đang được triển khai, ghi nhận những nỗ lực chung trong hợp tác hai bên về khắc phục hậu quả chiến tranh, trong đó phải kể tới việc hoàn thành dự án tẩy độc dioxin tại sân bay Đà Nẵng; tiếp tục triển khai dự án tẩy độc dioxin tại sân bay Biên Hòa; dự án hỗ trợ cải thiện chất lượng sống cho người khuyết tật Việt Nam tại các tỉnh bị phun rải nặng chất độc da cam; dự án truyền thông về khắc phục hậu quả bom mìn, chất độc hóa học sau chiến tranh. Tháng 3 vừa qua, Hoa Kỳ đã công bố một dự án mới trị giá 73 triệu USD để xử lý đất và trầm tích bị ô nhiễm tại Biên Hòa. Trong gần 30 năm qua, Chính phủ Hoa Kỳ đã tài trợ hơn 206 triệu USD cho các chương trình tiêu hủy vũ khí truyền thống tại Việt Nam với mục đích rà phá bom mìn, vật liệu nổ, giáo dục về nguy cơ bom mìn, vật liệu nổ và hỗ trợ nạn nhân, hỗ trợ nâng cao năng lực quốc gia.