Ghế Tổng thống Mỹ đang thay đổi như thế nào?

• Tân Tổng thống Mỹ Donald Trump: Đảo lộn và hoài nghi
• Một tháng đầy sóng gió của tân Tổng thống Mỹ
• Chính sách đối ngoại của Donald Trump khiến đồng minh lo ngại?

Hơn một tháng kể từ khi vào Nhà Trắng, ông Trump chưa làm gì để cho thấy nước Mỹ “trở nên vĩ đại”. Mà hiện tại, người ta đang lo lắng vì nước Mỹ ngày càng chia rẽ. Lịch sử chính trị Mỹ chưa bao giờ chứng kiến sự hỗn độn thế này.

Ông Trump đã làm thay đổi ghế tổng thống?

Nói như nhà báo Kevin Drum khá gay gắt, thì Nhà Trắng những ngày này hệt như củ hành nặng mùi: mỗi khi bóc ra một lớp, nó càng khó ngửi.

Còn nhà bình luận Andrew Rosenthal còn chỉ hành vi “thiếu trưởng thành” của Trump trên tờ New York Times 8-2-2017. Như một học sinh thường giãy nảy và đổ lỗi người khác để biện minh cho mình, Tổng thống Trump luôn “đổ thừa”.

Trong cuộc phỏng vấn trên chương trình “Fox & Friends” ngày 28-2-2017, ông Trump nói rằng những tin tức rò rỉ từ Nhà Trắng là... do Barack Obama “đứng đằng sau”! Mới nhất, trên Twitter ngày 4-3, Tổng thống Trump còn bất ngờ tố người tiền nhiệm Obama cài máy nghe lén điện thoại ông ta trong thời điểm trước cuộc bầu cử.

Ngày 21-2-2017, một băng-rôn với hàng chữ “Đón chào người tị nạn” đã được treo ở tượng Nữ thần Tự do để phản đối chính sách nhập cư của Tổng thống Trump.

Ông ta cũng nhiều lần nói làn sóng biểu tình khắp nước Mỹ với đủ thành phần tham dự là bởi Hillary Clinton giật dây và người biểu tình được “trả tiền”. Nhưng ông Trump chưa bao giờ đưa ra bằng chứng cho những cáo buộc. Bằng cách “đổ thừa”, ông không thừa nhận những sai lầm và thất bại khi điều hành quốc gia.

Cũng trong buổi phỏng vấn “Fox & Friends”, ông Trump đã tự “chấm điểm”: “Xét về thành tựu, tôi nghĩ tôi sẽ cho tôi điểm A, vì tôi nghĩ tôi đã làm được những điều lớn lao”. Giữa tháng 2-2017, ông Trump cũng nói: “Chưa bao giờ có một tổng thống làm được nhiều như vậy trong thời gian cực ngắn”.

Tuy nhiên, nhà báo Matthew Yglesias đã chỉ ra: ở thời điểm tương tự, ông Obama đã chuẩn y dự luật kích cầu trị giá gần 1 ngàn tỷ USD để vực dậy nền kinh tế đổ nát gây ra thời Bush; mở rộng chương trình bảo hiểm y tế cho 4 triệu trẻ em; hạn chế tình trạng phân biệt đối xử trong luật lao động.

Trong những ngày đầu tiên ở ghế tổng thống, Bill Clinton ký 24 dự luật; John F. Kennedy, 26; Harry Truman, 55; và Franklin D. Roosevelt, 76. Trong khi đó, dù lưỡng viện đang thuộc kiểm soát của phe Cộng hòa, Tổng thống Trump vẫn chưa ký hơn 10 dự luật.

CNN (26-2-2017) cho biết thêm, hơn một tháng sau khi ông Trump nhậm chức, gần 2.000 vị trí cần được bổ nhiệm vẫn còn... trống mà hầu hết không cần Thượng viện phê chuẩn. Tính đến ngày 21-2, chỉ mới 14 người tổng thống bổ nhiệm được Quốc hội chuẩn y.

Donal Trump tiếp tục nhắn Tweet gần như mỗi ngày. Nội dung Tweet không phải ông ấy đã làm được gì. Mà là ông Trump “mắng mỏ” ai. Dường như ông ấy chỉ muốn được khen. Trump thù ghét chỉ trích và lập tức phản ứng khi bị chỉ trích. Ông dùng ngôn ngữ “bình dân”.

Trong nhiều trường hợp, đối tượng bị “trả đũa” hầu hết là phụ nữ (ca sĩ Madonna, diễn viên Meryl Streep...). Cách Trump tự “làm truyền thông” bằng Twitter cho thấy ông ta muốn thể hiện “cái tôi” vĩ cuồng, rằng chẳng ai có thể kiểm soát được mình. 

Nó phá vỡ nguyên tắc lẫn truyền thống bất thành văn mà mọi nguyên thủ, không riêng Mỹ, theo đó, tất cả những gì được phát biểu đều luôn thận trọng, cân nhắc và chừng mực, vì mọi tuyên bố hay phát biểu nguyên thủ được xem là “đinh đóng cột” và luôn được trích dẫn. Thật khó có thể tưởng tượng một nguyên thủ “làm chính sách” bằng Tweet và “xây dựng quốc gia” bằng những tin Tweet nhảm nhí.

“Không phải tổng thống của tôi” đã biến từ các cuộc biểu tình thành một phong trào bền bỉ chống Tổng thống Trump.

Trump luôn tự nhìn vào... lưng mình. Ông sợ bị “nói xấu” và ám ảnh bị nói xấu. Ông ấy cũng bị ám ảnh bởi sự thua kém. Ngay buổi sáng đầu tiên trong Nhà Trắng, Trump đích thân gọi (ban quản lý) Park Services để nói về chuyện những bức ảnh so sánh số người tham dự lễ đăng quang của mình với Obama.

Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull, ông Trump ba hoa về tỷ lệ phiếu đại cử tri. Có vẻ như chính Donal Trump đã thay đổi ghế tổng thống hơn là ghế tổng thống thay đổi con người ông ta. 

Tổng thống Lyndon B. Johnson từng nói: “Chức danh tổng thống sẽ biến mọi người, dù lớn hay nhỏ như thế nào, để khiến anh ta, dù lớn thế nào, cũng không thể lớn hơn những gì mà ghế tổng thống yêu cầu”.

Những hành xử và phát ngôn của Donal Trump đã làm cho ghế Tổng thống Mỹ trở nên biến dạng. Eliot Cohen, viên chức ngoại giao thời George W. Bush, nói: “Tôi đã lăn lộn chính trường 26 năm và tôi chưa từng thấy bất kỳ điều gì như thế này”.

Nhà Trắng biến thành “Nhà Trump”

Để “làm cho nước Mỹ trở nên vĩ đại”, ông Trump lại... sửng cồ với báo chí (gọi báo chí là “kẻ thù của nhân dân”); Ông ta tấn công hệ thống tư pháp Mỹ; kích động một sự chia rẽ xã hội nghiêm trọng chưa từng có và “nỗ lực” giẫm lên hiến pháp khi phớt lờ định chế “tam quyền phân lập”. Các cơ quan hành pháp gần như bị tước quyền. Nhà Trắng biến thành “Nhà Trump”.

Trung tuần tháng 2-2017, cô con gái Ivanka Trump, dù không có bất kỳ chức vụ gì, đã ngồi chủ tọa cuộc gặp một số thành viên Quốc hội thuộc đảng Cộng hòa trong Nhà Trắng. Ivanka cũng từng tiếp Thủ tướng Canada Justin Trudeau tại Nhà Trắng vào đầu tháng 2.

Bộ Ngoại giao không còn đóng vai trò cơ quan quan trọng nhất nội các Hoa Kỳ. Trong suốt một tháng kể từ ngày Trump nhậm chức, các buổi họp báo hằng ngày ở Bộ Ngoại giao, hình thành từ thời Ngoại trưởng John Foster Dulles vào thập niên 1950, đã biến mất. Đây là hoạt động từng được xem là dấu chỉ cho thấy một chính phủ minh bạch sẵn sàng cung cấp thông tin mà người dân cần biết, về chính sách đối ngoại và vai trò nước Mỹ như thế nào trên trường quốc tế.

Rex Tillerson, người được bổ nhiệm ngoại trưởng dù không có chút kiến thức đối ngoại và hiểu biết về các quan hệ đối ngoại phức tạp cũng như những cam kết ràng buộc giữa Mỹ với thế giới, trong thực tế, gần như bị cho ra rìa.

Kellyanne Conway mang giày quỳ lên sofa trong Phòng Bầu Dục - một hình ảnh không đẹp xuất hiện ở nước Mỹ thời Tổng thống Trump.

Đại diện Bộ Ngoại giao trong cuộc gặp Thủ tướng Canada Justin Trudeau và Thủ tướng Nhật Shinzo Abe là quyền thứ trưởng Tom Shannon. Vai trò “Nhà Trump” còn thể hiện ở việc chiến lược gia Stephen K. Bannon (được xem là “nhiếp chính”) có mặt trong các cuộc họp an ninh quốc gia; trong khi con rể Trump, Jared Kushner, được giao nhiệm vụ trung gian đàm phán Israel-Palestine.

Một viên chức giấu tên thậm chí nói rằng Jared Kushner mới thật sự là “ngoại trưởng”. Chánh văn phòng Nhà Trắng Reince Priebus là người được Tổng thống Trump giao việc ký bổ nhiệm 15 đại sứ chứ không phải Ngoại trưởng Tillerson (Vanity Fair 18-2-2017). Trong số tân đại sứ được Reince Priebus chọn, hầu hết là “người của Trump”.

Sự giới hạn quyền lực tổng thống

Cuối tháng 1-2017, bức điện thư của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ phản đối lệnh cấm nhập cư của Tổng thống Trump đã nhanh chóng lan truyền, bắt đầu từ Washington rồi sau đó đến các tòa đại sứ Mỹ khắp thế giới (New York Times, 31-1-2017).

Chỉ trong thời gian ngắn, bức điện được ủng hộ với hơn 1.000 chữ ký. Đây là ví dụ cho thấy, dù chính trường Mỹ đang náo loạn như thế nào, và Tổng thống Trump cũng không thể “thống trị” nước Mỹ theo cách như một ông chủ háo thắng. 

Chỉ hơn một tháng ngồi ghế tổng thống, Donald Trump có thể đã biết làm tổng thống khác với ngồi ghế điều hành doanh nghiệp. Trong thương trường, không có khái niệm dân chủ hay sức mạnh nhân dân.

Thương trường cũng không có những hệ thống chính trị tản quyền để ông Trump có thể đơn phương dùng mánh đàm phán nhằm chơi ép hoặc thậm chí ngồi lên đầu đối thủ mà trong trường hợp này là nhân dân. Các công ty con của ông Trump không hề giống như các tiểu bang Hoa Kỳ. “Đàm phán” với nhân dân, với tư cách tổng thống một nước như Mỹ, không phải như “đàm phán” với các đối tác làm ăn.

Một tổng giám đốc điều hành hoặc chủ doanh nghiệp có thể ra các mệnh lệnh ảnh hưởng đến bất kỳ nhà máy nào của ông ta. Các tiểu bang Hoa Kỳ và quyền hạn hợp hiến của họ không phải là nhà máy của một tập đoàn. Nền dân chủ Mỹ đã hình thành và tồn tại lâu hơn bất kỳ doanh nghiệp lâu đời nào nhất trên nước Mỹ. 

Cái “tôi” của ông Trump dù lớn thế nào cũng không thể to hơn và đè bẹp được các giá trị mà trong đó “tự do” là một trong quyền được tôn xưng mạnh nhất. Không phải tự nhiên nước Mỹ được xem là “thế giới tự do”.

Các động thái quyết liệt và nhanh chóng của Donal Trump, từ việc kêu gọi xây bức tường ngăn biên giới Mỹ - Mexico đến việc xóa sổ Obamacare lẫn TPP, cho thấy ông là con người của hành động. Ông nói là làm nhưng vấn đề của ông không phải là làm cái gì mà là cách ông làm.

Donal Trump đang làm cho nước Mỹ trở nên xấu xí hơn. Các cuộc biểu tình dữ dội từ sau khi Trump nhậm chức đã cho thấy điều đó. Bức tường Mỹ - Mexico chưa được xây nhưng bức tường nhân dân đang được dựng lên ngay trong lòng nước Mỹ. Trump không thể “make America great again” bằng cách va đầu vào bức tường nhân dân.

Một nhà hoạt động của đảng Cộng hòa nhận xét: “Tôi không nghĩ con báo có thể thay đổi vết đốm. Ông ấy (Trump) tiếp nhận công việc bằng cách uống nhiên liệu tên lửa và bây giờ người ta tự hỏi liệu ông ấy có thể ngồi xuống được không để làm một người điều hành có trách nhiệm” (CNN 6-2-2017).

Thật khó có thể nghĩ một người như Donal Trump có thể thay đổi “để thích nghi” nhưng dù vậy, ông Trump chắc chắn đang nhận ra rằng nước Mỹ không phải thuộc sở hữu của riêng mình như cách mình sở hữu doanh nghiệp. Nước Mỹ đã được xây và được dựng lên bằng lịch sử của tự do và dân chủ. Nước Mỹ không phải được xây bởi bàn tay nhỏ bé của một cá nhân, dù cá nhân đó là Tổng thống Trump.