Cách đây hơn sáu thế kỷ, nhà sử học người Pháp Philippe Ariès từng gây tiếng vang cực lớn với cuốn sách “Những thế kỷ của thời thơ ấu”. Tuyên bố ấu thơ chính là khái niệm gắn liền với xã hội hiện đại, phải trở thành một phần của nghiên cứu lịch sử, đã tốn không ít giấy mực tranh cãi.

“Mùa hạ, tháng 4 năm Bính Thìn (1076), Vua Lý Nhân Tông xuống chiếu cầu lời nói thẳng”, “Đại Việt sử ký toàn thư” ghi lại lần đầu tiên một vị vua nước Việt cầu việc này.

Tháng 10 năm 2020, nhóm Sen Heritage đã công bố bản VR3D phỏng dựng lại chùa Một Cột - Diên Hựu theo phong cách kiến trúc và nghệ thuật thời Lý. Sau các lần triển lãm và tọa đàm, công trình này đã gây nên một cuộc thảo luận và phản biện, thậm chí cả phê phán từ giới nghiên cứu cho đến mạng xã hội.

Khi ghi hình các thành phố lớn bằng những kỹ thuật chịu ảnh hưởng từ hội họa và nhiếp ảnh tiền phong, dòng phim “Giao hưởng Thành thị” (City Symphony) đã trở thành bản phác thảo đầu tiên của điện ảnh về cái hồn của đô thị hiện đại.

Sẽ là thiếu sót và phiến diện, nếu chỉ xem Hội nghị Tehran (diễn ra từ ngày 28/11 đến 1/12/1943) là “cái nôi” của cuộc đổ bộ lừng lẫy Normandy (tháng 5/1944). Trên thực tế, Tehran cũng chính là nơi phác thảo không ít đường nét hình hài của một trật tự thế giới mới, cũng như diện mạo của Đại chiến Thế giới lần thứ hai.

Không thừa, không thiếu. Không nhanh, không chậm. Và “chỉ một cú đánh chí mạng, trận chiến kết thúc”. Austerlitz (nay thuộc lãnh thổ Cộng hòa Czech) đi vào quân sử thế giới như một bài học kinh điển, còn “mặt trời Austerlitz” trở thành đỉnh cao chói lọi nhất trong sự nghiệp cầm quân của Napoleon Bonaparte Đại đế, với những nét khắc họa thiên tài trong văn chương của cả Victor Hugo lẫn Lev Tolstoy.

Thời nào cũng vậy, người tài luôn có vị trí quan trọng trong xã hội. Ngay ở các triều đại phong kiến nước ta, không phải lúc nào người thân vua chúa cũng được ưu tiên bổ nhiệm. Nhưng, nhiều lúc, tài và đức được chọn trên bàn cân.

Mông Cổ là đế chế của các “chiến thần”. Song, di sản mà Thành Cát Tư Hãn cùng các hậu duệ để lại không chỉ là những trận đánh. Rất đáng ngạc nhiên, nếu người La Mã cổ từng có một giai đoạn phát triển được giới nghiên cứu lịch sử quốc tế gọi là Pax Romana (Nền thái bình La Mã), thì cũng có một thuật ngữ mô phỏng dành cho đế chế Mông Cổ: Pax Mongolica.

Bình minh ngày 20/11/1917, Mặt trận phía Tây của Đệ nhất Thế chiến rung chuyển. Chưa bao giờ, cảm giác kinh hoàng được đẩy lên cao đến như thế, với tiếng gầm rít của cả một khối hàng trăm xe tăng Anh tiến thẳng về hướng Cambrai – một thị trấn nhỏ ở miền bắc nước Pháp.

Ở tuổi đôi mươi trẻ trung, không phải quá lao đao sinh kế, lại vừa có chút tiếng tăm trên văn đàn, Vũ Bằng tự cho phép mình hút thuốc phiện, lúc đầu thử chơi nhưng nhanh chóng thành cơn nghiện và trói chặt nhà văn tương lai vào những khốn đốn khó lường.

Thời xưa, theo Nho giáo, các triều đại phong kiến nước ta coi trọng lễ và nhạc. Rất may, chúng ta bảo tồn được Nhã nhạc cung đình Huế của triều Nguyễn và UNESCO đã công nhận loại hình âm nhạc này là kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại. Vậy còn nhã nhạc các triều đại trước thế nào?

Nhà bác học Charles Darwin từng viết: Tổ tiên loài người, trước khi biết cách thổ lộ tình yêu bằng ngôn từ phức tạp như bây giờ, đã luôn cố gắng trao cho nhau những tín hiệu âm thanh đầy cảm xúc. Nhắc tới nguồn gốc vạn vật, có thể chúng ta của ngày nay tồn tại qua hàng tỉ biến động lịch sử là nhờ nhịp điệu - một thứ “ngôn ngữ” ẩn sâu bên trong âm nhạc khiến đôi chân không thể ngừng nhảy theo.

Thập niên 1920, sau “cú đánh kép” Thế chiến I và cúm Tây Ban Nha, thế giới vươn mình mạnh mẽ bằng những sáng tạo và thịnh vượng. Một thế kỷ sau, nhân loại tiếp tục chiến đấu với đại dịch COVID-19, trải qua cảm giác đau thương đến tận cùng. Liệu thế hệ giờ đây, sau khi thoát khỏi lưỡi hái tử thần của thứ virus nguy hiểm ấy, có tạo nên một trạng thái bình thường mới, “bùng nổ tuổi đôi mươi” lần thứ hai trong lịch sử?

Ở đất nước giàu có xếp hạng nhất nhì thế giới, tư tưởng trọng nam khinh nữ vẫn bắt rễ ăn sâu trong đời sống, tất cả bắt nguồn từ văn hóa Kawaii, coi phụ nữ là sinh vật dễ thương, yếu đuối, cần bao bọc, che chở.

Ẩn sĩ là một loại người gặp tương đối nhiều trong lịch sử Đông Á và Việt Nam. Hiểu theo nghĩa đen, ẩn sĩ là “kẻ ở ẩn”. Nhưng kẻ này chắc chắn không phải là một ông nông dân mù chữ, hay người kiếm củi thất học. Chữ “sĩ” ngoài nghĩa là chỉ “người” nói chung thì để chỉ “kẻ có học”, cụ thể hơn là những Nho sĩ.

Thật dễ dàng để bỏ qua hoặc cười nhạo ý tưởng về kiến tạo metaverse (vũ trụ ảo), có vẻ rất giống một trò tưởng tượng của những mọt sách khoa học viễn tưởng.