Chuyển đổi số - hệ thần kinh trung ương của chính quyền hai cấp
Tại Hội nghị sơ kết 6 tháng năm 2025 triển khai Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị ngày 2/7 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: "Chuyển đổi số chính là hệ thần kinh trung ương, là cầu nối sống còn giữa tỉnh và xã trong mô hình chính quyền hai cấp". Điều này không chỉ định vị chuyển đổi số như một trụ cột cốt lõi trong cải cách hành chính mà còn là kim chỉ nam cho việc xây dựng một hệ thống chính quyền hiện đại, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và gần gũi với nhân dân.
Bộ não chỉ huy thống nhất, xuyên suốt
Trong bối cảnh Kế hoạch số 02 của Ban chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (Ban Chỉ đạo) về thúc đẩy chuyển đổi số liên thông, đồng bộ, nhanh, hiệu quả đáp ứng yêu cầu sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị vừa được ban hành, tại Hội nghị sơ kết 6 tháng của Ban Chỉ đạo, chuyển đổi số được Tổng Bí thư Tô Lâm ví như hệ thần kinh trung ương, đảm bảo sự kết nối thông suốt, vận hành đồng bộ và quản lý hiệu quả giữa các cấp chính quyền.
Đặc biệt, từ ngày 1/7/2025 vừa qua, cùng với việc chính quyền hai cấp triển khai, Cổng Dịch vụ công Quốc gia đã chính thức trở thành "một cửa số" duy nhất, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ công trực tuyến thuận tiện, minh bạch cho người dân và doanh nghiệp.

Cũng như hệ thần kinh trung ương trong cơ thể con người điều phối mọi hoạt động từ nhận thức đến hành động, chuyển đổi số tạo ra một mạng lưới liên thông, giúp tỉnh và xã phối hợp nhịp nhàng, xử lý thông tin nhanh chóng và phục vụ người dân hiệu quả hơn. Trong mô hình chính quyền hai cấp, tỉnh chịu trách nhiệm hoạch định chiến lược, giám sát và hỗ trợ, trong khi xã là nơi tiếp xúc trực tiếp với người dân, giải quyết các vấn đề cụ thể như cấp giấy tờ, hỗ trợ xã hội hay quản lý địa phương...
Quan điểm chỉ đạo của Kế hoạch số 02 cũng được Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú nêu rất rõ: Thúc đẩy chuyển đổi số đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ, liên thông trong toàn hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương, phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Chuyển đổi số, với khả năng kết nối và tối ưu hóa, không chỉ thu hẹp khoảng cách địa lý và hành chính mà còn tạo ra một hệ thống quản lý minh bạch, hiệu quả, đáp ứng kỳ vọng của người dân trong thời đại công nghệ 4.0. Theo tinh thần Nghị quyết 57, chuyển đổi số không chỉ dừng lại ở việc áp dụng công nghệ mà là một quá trình tái cấu trúc toàn diện cách thức vận hành của chính quyền, từ quản lý hành chính đến cung cấp dịch vụ công.
Hệ thống chính quyền điện tử và các cổng dịch vụ công trực tuyến đã trở thành công cụ then chốt, cho phép tỉnh nắm bắt tình hình tại các xã theo thời gian thực. Đặc biệt, việc tích hợp Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính với Hệ thống điều hành tác nghiệp đã tạo ra quy trình xử lý công việc liền mạch, minh bạch hơn. Các nền tảng số như Cổng Dịch vụ công Quốc gia hay các ứng dụng quản lý địa phương cho phép người dân nộp hồ sơ, tra cứu thông tin và nhận kết quả mà không cần di chuyển đến cơ quan hành chính, qua đó tiết kiệm đáng kể thời gian và chi phí.
Theo thống kê, tại Quảng Ninh đến nay, toàn tỉnh đã có 100% cơ sở y tế thực hiện rà soát, liên thông dữ liệu khám, chữa bệnh với hồ sơ điện tử; 100% cơ sở giáo dục tham gia thí điểm học bạ số cấp học; 85% người hưởng lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội hằng tháng được chi trả qua tài khoản; 100% hồ sơ thủ tục hành chính được số hóa ngay từ khâu tiếp nhận; 80% hộ kinh doanh cá thể đã nộp thuế điện tử… mang lại sự tiện lợi chưa từng có cho người dân.
Hơn nữa, chuyển đổi số hỗ trợ đồng bộ hóa dữ liệu giữa các cơ quan, tạo ra một hệ thống quản lý thống nhất. Các xã có thể báo cáo tình hình địa phương trực tiếp lên tỉnh thông qua các nền tảng số, thay vì quy trình giấy tờ thủ công tốn kém thời gian. Nhiều tỉnh, thành trên cả nước triển khai hệ thống báo cáo điện tử đã giúp giảm thời gian xử lý các báo cáo định kỳ từ xã lên tỉnh, đồng thời tăng cường tính chính xác và minh bạch trong quản lý. Hệ thống này không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực mà còn giảm thiểu sai sót do nhập liệu thủ công, vốn là vấn đề phổ biến trong các quy trình truyền thống.
Một trong những mục tiêu cốt lõi của Kế hoạch số 02 là xây dựng hệ thống thông tin liên thông, minh bạch và an toàn giữa các cấp chính quyền. Chuyển đổi số giúp xây dựng các cơ sở dữ liệu tập trung, nơi thông tin về dân cư, đất đai, y tế, giáo dục và an ninh được lưu trữ và truy cập dễ dàng. Hệ thống Cơ sở dữ liệu Quốc gia về dân cư, được triển khai rộng rãi từ năm 2024, đã cho phép các xã truy cập thông tin cư dân từ tỉnh một cách nhanh chóng, giảm thiểu sai lệch thông tin khi xử lý thủ tục hành chính. Đến tháng 6/2025, 95% các xã trên cả nước đã được kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia, giúp rút ngắn thời gian xác minh thông tin từ 3-5 ngày xuống còn dưới 1 giờ. Điều này không chỉ cải thiện hiệu quả hành chính mà còn nâng cao sự hài lòng của người dân.
Ngoài ra, chuyển đổi số còn hỗ trợ ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (big data) để dự báo và quản lý rủi ro. Tại tỉnh Hà Tĩnh, ứng dụng AI trong cải cách thủ tục hành chính giúp mang lại nhiều lợi ích đáng kể, giảm thiểu thời gian xử lý và chi phí, giảm bớt gánh nặng cho cán bộ, công chức, viên chức, nâng cao hiệu quả quản lý tại các cơ quan hành chính, tạo thuận lợi và đáp ứng nhu cầu của người dân và doanh nghiệp, thúc đẩy quá trình cải cách hành chính và chuyển đổi số, xây dựng nền hành chính hiện đại…

Cầu nối sống còn giữa tỉnh và xã
Mô hình chính quyền hai cấp được thiết kế nhằm tối ưu hóa hiệu quả quản lý và phục vụ người dân. Tuy nhiên, khoảng cách địa lý giữa tỉnh và các xã, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, cùng với sự khác biệt về nguồn lực và quy trình hành chính truyền thống, thường gây chậm trễ trong xử lý công việc. Chính vì vậy, Kế hoạch số 02 được ban hành ngày 19/6/2025 đã đặt ra những mục tiêu hết sức cụ thể trong chuyển đổi số để phục vụ cho chính quyền hai cấp.
Cụ thể, đến ngày 30/6, yêu cầu của Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư đối với hệ thống chính trị là 100% thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền giải quyết của các bộ, ngành, địa phương được đồng bộ, thống nhất trên các Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp bộ, tỉnh. 100% địa phương hoàn thành việc lựa chọn cấu hình, nâng cấp và kết nối, tích hợp Hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính cấp bộ, cấp tỉnh với Cổng Dịch vụ công Quốc gia. 100% các bộ, ngành, địa phương nâng cấp, cấu hình các hệ thống thông tin phục vụ hoạt động và chỉ đạo, điều hành để đáp ứng yêu cầu sắp xếp đơn vị hành chính, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đảm bảo cung cấp 25 dịch vụ công trực tuyến toàn trình đã tích hợp trên Cổng Dịch vụ công Quốc gia phục vụ người dân, doanh nghiệp.
Đại tá Vũ Văn Tấn, Cục trưởng Cục Cảnh sát Quản lý hành chính về trật tự xã hội, Bộ Công an đánh giá, rất nhiều địa phương đã triển khai những công cụ số để phục vụ nhân dân, doanh nghiệp. Đơn cử như TP Huế, nơi hệ thống "Hue-S" đã tích hợp các dịch vụ công trực tuyến và quản lý hành chính, cho phép các xã báo cáo trực tiếp lên tỉnh về tình hình kinh tế, xã hội. Kết quả, thời gian xử lý thủ tục hành chính tại các xã giảm và tỷ lệ hài lòng của người dân đạt trên 90% theo khảo sát năm 2024. Những con số này không chỉ chứng minh hiệu quả của chuyển đổi số mà còn khẳng định vai trò của nó như một cầu nối sống còn, đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng giữa tỉnh và xã.
Thượng tá Nguyễn Thành Vĩnh, Phó Giám đốc Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, Bộ Công an đánh giá: Bộ não dữ liệu ám chỉ hệ thống công nghệ thông minh, tổng hợp và phân tích dữ liệu từ các xã để hỗ trợ tỉnh ra quyết định chính xác. Trong khi đó, lá chắn ngăn vùng trũng thông tin đề cập đến khả năng của chuyển đổi số trong việc đảm bảo thông tin thông suốt, giúp phát hiện và xử lý sớm các vấn đề cấp bách. Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, những kết quả bước đầu trong 6 tháng qua, như việc triển khai các trung tâm dữ liệu quốc gia và mạng 5G, đã tạo nền tảng vững chắc cho chuyển đổi số. Big data cho phép thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn, bao gồm dân số, kinh tế, giáo dục, y tế và an ninh. AI, với khả năng phân tích và dự báo, giúp chính quyền nhận diện xu hướng, phân tích dữ liệu và đưa ra giải pháp kịp thời, hiệu quả.
Cũng theo Thượng tá Nguyễn Thành Vĩnh, chuyển đổi số mang lại các công cụ như hệ thống giám sát thời gian thực, cảm biến IoT và phần mềm phân tích dữ liệu, giúp chính quyền phát hiện sớm các vấn đề và phản ứng nhanh chóng. Các hệ thống này cho phép tỉnh theo dõi, giám sát tình hình tại các xã liên tục, từ đó đưa ra các biện pháp xử lý trước khi vấn đề trở nên khó giải quyết. Công nghệ cảnh báo tự động, kết hợp với AI, có thể dự báo các rủi ro tiềm ẩn dựa trên dữ liệu lịch sử và thời gian thực.
Tại Hải Phòng, ứng dụng "AI Hải Phòng" đã tự động hóa khoảng 80% các công việc hành chính như soạn thảo văn bản, lập báo cáo, tra cứu dữ liệu, viết bài phát biểu, gửi email… góp phần giảm tải áp lực công việc, tinh gọn quy trình, đồng bộ thông tin và nâng cao hiệu quả công tác quản lý, điều hành. Đặc biệt, đối với lãnh đạo các cấp, AI đóng vai trò như một "trợ lý thông minh", giúp tổng hợp tin tức, phát hiện thông tin sai lệch, phân tích dữ liệu và đề xuất phương án xử lý truyền thông, hỗ trợ đưa ra các quyết định chính xác, kịp thời cũng như nâng cao hiệu quả giám sát, kiểm tra.
Qua ghi nhận của Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, việc thử nghiệm ứng dụng AI trong hỗ trợ xử lý thủ tục hành chính tại TP Hồ Chí Minh tháng 5/2025 đã mang lại nhiều kết quả tích cực như thời gian tiếp nhận và phản hồi cho người dân giảm đáng kể; người dân, doanh nghiệp được hỗ trợ chính xác hơn, giảm việc đi lại nhiều lần; đồng thời, cán bộ cũng có thêm công cụ hỗ trợ xử lý hồ sơ một cách chủ động và hiệu quả hơn. Hệ thống AI đã hỗ trợ tiếp nhận trung bình 10.000-13.000 hồ sơ người dân nộp trực tiếp mỗi ngày, giúp tiết kiệm thời gian xử lý theo tính toán hơn 1.400 giờ/ngày, hơn 30.800 giờ/ tháng và 369.600 giờ/năm, tương đương với công việc của khoảng 175 cán bộ.
Bên cạnh đó, các ứng dụng AI cũng hỗ trợ tiếp nhận trung bình 5.000-6.000 hồ sơ nộp trực tuyến mỗi ngày, giúp tiết kiệm thời gian xử lý theo tính toán hơn 550 giờ/ngày, hơn 12.100 giờ/ tháng và 145.200 giờ/năm, tương đương với công việc của gần 70 cán bộ. Những kết quả này minh chứng rằng chuyển đổi số không chỉ là bộ não dữ liệu giúp chính quyền ra quyết định chính xác mà còn là lá chắn bảo vệ khỏi vùng trũng thông tin. Các công cụ như IoT, AI và hệ thống giám sát thời gian thực cho phép tỉnh và xã phối hợp chặt chẽ, đảm bảo thông tin thông suốt và phản ứng nhanh chóng trước các tình huống khẩn cấp.
Nỗ lực lớn, quyết tâm cao, hành động quyết liệt chuyển đổi số
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu, việc triển khai chuyển đổi số vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Trong Hội nghị sơ kết 6 tháng của Ban Chỉ đạo, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ: Thống kê vẫn còn 136 nhiệm vụ đã quá hạn (số lượng là rất lớn), cùng với đó còn nhiều tồn tại, hạn chế, điểm nghẽn cần tiếp tục được tháo gỡ. Cụ thể, về thể chế, chính sách trên nhiều lĩnh vực chưa đồng bộ, chưa đáp ứng kịp yêu cầu thực tiễn; hạ tầng còn nhiều yếu kém, phân tán, thiếu đồng bộ, vẫn còn tình trạng "điểm lõm sóng, thiếu điện" ở nhiều vùng sâu, vùng xa; nhiều cơ sở dữ liệu chưa hoàn thành, kết nối, chia sẻ dữ liệu còn hạn chế; nguồn nhân lực chất lượng cao còn thiếu hụt, nhất là trong các ngành công nghệ mũi nhọn...
Về phía các địa phương, Tổng Bí thư Tô Lâm đánh giá còn lúng túng trong thực hiện Nghị quyết 57 tại địa phương mình, việc triển khai còn mang tính hình thức, chủ yếu chờ hướng dẫn của cấp trên, chưa chủ động xác định được cụ thể những việc cần làm phù hợp với đặc điểm của địa phương mình.
Để khắc phục ngay, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ Công Thương và các bộ, ngành, địa phương tiếp tục triển khai hạ tầng số, phủ sóng 5G toàn quốc gắn với việc thúc đẩy triển khai Internet vệ tinh; khẩn trương khắc phục tình trạng các thôn, bản lõm sóng, thiếu điện. Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan bảo đảm nguồn năng lượng điện ổn định, đáp ứng yêu cầu cho chuyển đổi số quốc gia.
Về nguồn nhân lực, đánh giá của Ban Chỉ đạo cho thấy đội ngũ cán bộ tại nhiều địa phương còn thiếu kỹ năng số, dẫn đến việc sử dụng các nền tảng công nghệ chưa hiệu quả. Ngoài ra, an ninh mạng là một thách thức lớn. Các hệ thống dữ liệu tập trung, như Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, nếu không được bảo vệ tốt, có thể trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công mạng, đe dọa đến tính bảo mật của thông tin công dân. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh đến vai trò trách nhiệm của người đứng đầu và khẳng định: "Mọi cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, người dân phải nắm bắt và chấp hành pháp luật, nâng cao ý thức tự bảo vệ dữ liệu".
Để vượt qua các thách thức, các địa phương cần thực hiện một số giải pháp chiến lược. Theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, trước hết, cần đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa. Cần đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số cho cán bộ các cấp. Bộ Nội vụ cũng được giao nhiệm vụ xây dựng cơ chế thu hút nhân tài trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn như AI, bán dẫn, vật liệu mới, hoàn thành trong tháng 8/2025. Cần tăng cường tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người dân về lợi ích của chuyển đổi số; xây dựng chương trình truyền thông sâu rộng về các nội dung đột phá của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, nhằm củng cố niềm tin trong cộng đồng và xây dựng các hệ thống an ninh mạng mạnh mẽ để bảo vệ dữ liệu.
Trong cuộc cải cách chưa từng có tiền lệ, mô hình chính quyền hai cấp cần một chìa khóa đặc biệt để vận hành trơn tru, hiệu quả, gần dân và chuyển đổi số chính là chiếc chìa khóa đó. Với chỉ đạo quyết liệt từ Tổng Bí thư Tô Lâm, sự vào cuộc đồng bộ của các cấp ủy, chính quyền và người dân, doanh nghiệp, Việt Nam đang kiến tạo một chính quyền số không chỉ hiện đại, minh bạch mà còn nhân văn, phụng sự vì lợi ích của từng người dân.