Cơ chế, chính sách hiện hành có thể ngăn ngừa cán bộ khỏi thấm nhiễm cám dỗ vật chất

Ngày 31/10, dưới sự điều hành Phiên họp của Thượng tướng Trần Quang Phương, Phó Chủ tịch Quốc hội, Quốc hội thảo luận ở hội trường về việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí (THTK,CLP) giai đoạn 2016-2021.

Đoàn giám sát do Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương làm trưởng đoàn, tập trung vào khu vực công trên địa bàn cả nước, với 5 nội dung trọng điểm và 7 lĩnh vực trọng tâm theo quy định của Luật THTK, CLP.

Tiết kiệm kinh phí ngân sách, vốn Nhà nước hơn 350 nghìn tỷ đồng

Trình bày báo cáo, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội, Phó Trưởng đoàn thường trực Đoàn giám sát của Quốc hội Nguyễn Phú Cường cho biết, việc thực hiện chính sách, pháp luật về THTK,CLP giai đoạn 2016-2021 đã đạt được những kết quả rất quan trọng, tích cực, song hành với kết quả to lớn của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, tài chính, ngân sách; huy động, quản lý và sử dụng có hiệu quả các nguồn nhân lực, vật lực, tài lực, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, an sinh xã hội, phúc lợi xã hội của đất nước.

Biểu hiện rõ nhất là quản lý, sử dụng ngân sách Nhà nước (NSNN), các nguồn vốn Nhà nước khác có nhiều chuyển biến tích cực, bảo đảm chặt chẽ, tiết kiệm và hiệu quả hơn. Tổng thu và quy mô thu NSNN 5 năm giai đoạn 2016-2020 tương ứng đạt 6,918 triệu tỷ đồng và bình quân đạt 25,3% GDP, vượt mục tiêu đề ra và gấp 1,66 lần giai đoạn 2011-2015.

Cơ cấu chi NSNN chuyển biến tích cực, tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển từ mức 22,9% tổng chi NSNN năm 2016 lên khoảng 29% năm 2020; giảm dần tỷ trọng chi thường xuyên từ 64,9% tổng chi NSNN năm 2017 xuống dưới 64% năm 2020 theo đúng mục tiêu đề ra, nhưng vẫn bảo đảm kinh phí thực hiện các nhiệm vụ về an sinh xã hội, các lĩnh vực quan trọng.

Tổng số tiết kiệm kinh phí ngân sách, vốn Nhà nước giai đoạn 2016-2021 là 350,54 nghìn tỷ đồng. Bội chi NSNN bình quân giai đoạn 2016-2020 khoảng 3,37% GDP. Nợ công giảm mạnh từ 63,7% GDP vào đầu nhiệm kỳ xuống còn 55,9% GDP cuối năm 2020 và được cơ cấu lại bền vững, an toàn.

Sắp xếp tinh gọn bộ máy, quản lý biên chế, tinh giản biên chế, cải cách thủ tục hành chính đạt được nhiều kết quả tích cực, là một thành tựu và kết quả nổi bật nhất giai đoạn 2016-2021. 

Hàng nghìn dự án chậm tiến độ và có xu hướng tăng lên qua các năm

Bên cạnh kết quả đạt được, Đoàn Giám sát cũng thẳng thắn chỉ rõ, việc thực hiện chính sách, pháp luật về THTK,CLP vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế; việc chấp hành pháp luật còn chưa nghiêm; trong một số trường hợp thất thoát, lãng phí là rất lớn, nghiêm trọng, làm mất đi cơ hội phát triển.

Đáng lưu ý là hàng nghìn dự án chậm tiến độ và có xu hướng tăng lên qua các năm. Tổng hợp báo cáo chưa đầy đủ của các bộ, ngành, địa phương năm 2016 có 1.448 dự án chậm tiến độ, năm 2017 là 1.609 dự án, năm 2018 là 1.778 dự án, năm 2019 là 1.878 dự án, năm 2020 là 1.867 dự án, năm 2021 là 1.962 dự án, trong đó hầu hết dự án quan trọng quốc gia, các dự án trọng điểm đều chậm tiến độ.

Hàng nghìn dự án phải điều chỉnh quyết định đầu tư, có dự án điều chỉnh nhiều lần, tổng mức đầu tư điều chỉnh cao gấp nhiều lần so với tổng mức đầu tư phê duyệt ban đầu. Hàng nghìn dự án có thất thoát, lãng phí, trong đó: Năm 2016 là 590 dự án, năm 2017 là 840 dự án, năm 2018 là 422 dự án, năm 2019 là 125 dự án, năm 2020 là 923 dự án, năm 2021 là 185 dự án. Có nhiều dự án trong số 1.086 trường hợp phải xử lý hình sự, đã xét xử.

Kiến nghị khắc phục đối với 3.085 dự án có thất thoát

Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội Nguyễn Phú Cường cho biết, giai đoạn 2016-2020, cổ phần hóa, thoái vốn chỉ đạt 30% kế hoạch. Vốn Nhà nước đầu tư tại một số doanh nghiệp chưa được bảo toàn. Nhiều dự án đầu tư sử dụng vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp còn thua lỗ, thất thoát, lãng phí.

“Cơ bản các dự án trọng điểm thuộc lĩnh vực dầu khí, điện, than, hóa chất chậm tiến độ nhiều năm,… rủi ro có thể gây thất thoát, lãng phí rất lớn và ảnh hưởng đến cân đối năng lượng nếu không có giải pháp xử lý kịp thời. Một số quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách hoạt động không hiệu quả, sắp xếp lại còn chậm, còn để xảy ra thất thoát, lãng phí” – báo cáo nhấn mạnh.

Quy hoạch treo, dự án treo còn khá phổ biến. Chỉ tính riêng 7/15 địa phương Đoàn giám sát làm việc có báo cáo đã có 1.739 công trình, dự án được UBND cấp tỉnh phê duyệt, nhưng không triển khai phải hủy bỏ, với tổng diện tích 12.015 ha….“Những tồn tại, hạn chế nêu trên do nhiều nguyên nhân. Bên cạnh nguyên nhân do một số quy định pháp luật, quy chuẩn, tiêu chuẩn, định mức, đơn giá còn bất cập, chưa theo kịp yêu cầu phát triển thì nguyên nhân chủ yếu là việc tổ chức thực hiện” – báo cáo giám sát khẳng định, trong đó có có kỷ luật, kỷ cương trong tổ chức thực hiện chưa nghiêm; có hiện tượng buông lỏng quản lý, nể nang, né tránh tại nhiều cơ quan, đơn vị, địa phương.

Từ thực tế trên, Đoàn giám sát của Quốc hội đưa ra hàng loạt đề xuất, kiến nghị đối với cơ quan của Quốc hội và Chính phủ, cơ quan tư pháp. Trong đó yêu cầu làm rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân, nhất là trách nhiệm giải trình của người đứng đầu có liên quan và thực hiện các giải pháp khắc phục đối với 3.085 dự án sử dụng vốn Nhà nước trong giai đoạn 2016-2021 có thất thoát, lãng phí; 74.378,7 ha đất sử dụng sai mục đích, bỏ hoang hóa, vi phạm pháp luật; 79.670 ha đất các công ty nông, lâm nghiệp đã có quyết định thu hồi nhưng chưa có phương án sử dụng; 305.043 ha đất các công ty nông, lâm nghiệp chưa có quyết định thu hồi và chưa có phương án sử dụng đất

Hoàn thiện hệ thống pháp luật

Phát biểu thảo luận tại phiên họp, đa số các đại biểu đều cho rằng, căn nguyên sâu xa của việc lãng phí của công chính là lối sống thực dụng, ích kỷ sẽ dẫn đến việc con người chỉ quan tâm nhất đến quyền lợi vật chất của cá nhân mình, không vì cái chung, không vì tập thể và lối sống ấy sẽ dẫn đến tư duy không nỗ lực vì cái chung.

Đại biểu Nguyễn Việt Nga (Hải Dương) cho rằng, bên cạnh việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về THTK,CLP, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, công tác điều tra, xét xử việc thực hiện chính sách pháp luật về tiết kiệm, chống lãng phí như báo cáo đã nêu ra.

Cần đặc biệt chú trọng đến việc bồi đắp, nâng cao ý thức, đạo đức của con người và đối tượng không chỉ là cho học sinh các trường phổ thông. Đại biểu đề nghị, Chính phủ và Quốc hội quan tâm hơn nữa tới việc phát triển văn hóa toàn diện, trong đó nhấn mạnh vào việc giáo dục lối sống văn minh. Phải làm sao cho tiết kiệm, chống lãng phí không chỉ là việc thực thi những quy định của pháp luật mà nó phải trở thành lối sống của mỗi cá nhân.  

Ở khía cạnh khác, nhấn mạnh lại quan điểm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về việc xử lý cán bộ sai phạm “rất đau xót, nhưng không thể không làm, không có cách nào khác, tất cả là vì sự nghiệp chung của Đảng, của đất nước, của Nhân dân”, đại biểu Phạm Trọng Nhân (Bình Dương) cũng cho rằng, để có một cán bộ cấp cao, "không thể cân đong số tiền và định lượng công sức Nhà nước, xã hội bỏ ra để đào tạo".

Do đó, đại biểu Phạm Trọng Nhân nêu rõ, vấn đề quan trọng cần chú ý là cơ chế, chính sách hiện hành có thể ngăn ngừa cán bộ khỏi thấm nhiễm cám dỗ của vật chất, để họ chỉ có một lựa chọn là làm đúng ngay từ đầu, không dám, không thể, không muốn và không cần tham nhũng. "Chính sách, pháp luật phải trở thành phát súng chỉ thiên để cảnh báo ai muốn vượt qua lằn ranh của thể chế", đại biểu nói. 

Nỗ lực thực hành tiết kiệm, sử dụng hiệu quả các nguồn lực

Phát biểu tại hội trường, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đề nghị, tăng cường công tác hậu giám sát, tiếp tục các nội dung liên quan đến việc THTK, CLP trong kế hoạch hàng năm hoặc định kỳ. Đặc biệt là những vấn đề như: Dự án chậm tiến độ, đất đai còn để hoang hóa, việc đấu thầu, chỉ định thầu, mua sắm tài sản công sở sử dụng chưa đúng mục đích...

Với mong muốn việc thực hiện Luật THTK, CLP đạt hiệu quả tích cực hơn, đại biểu Lê Minh Nam (Hậu Giang) kiến nghị những điểm mờ trong quản lý thì cần phải đặc biệt quan tâm, thúc đẩy nỗ lực thực hành tiết kiệm, phấn đấu sử dụng hiệu quả các nguồn lực dưới góc độ nâng cao ý thức trách nhiệm và hiểu biết về THTK,CLP.

Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Bình Thuận)  đề nghị Chính phủ hoặc các bộ, ngành quan tâm đến vấn đề lãng phí trong vấn đề sử dụng đất, nhất là dự án treo, quy hoạch treo. Luật Đất đai (sửa đổi) sẽ được cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 4 và dự kiến tháng 10 năm 2023 sẽ thông qua và có hiệu lực thi hành.