Bí ẩn thú rừng ở Nam Quảng Trị

Những khoảnh khắc bất ngờ ấy không chỉ khẳng định sự phong phú, quý hiếm của hệ sinh thái Trường Sơn, mà còn tôn vinh nỗ lực thầm lặng của những người giữ rừng trong hành trình bảo tồn đa dạng sinh học nơi dải đất biên viễn.

Khi rừng lên tiếng bằng những đôi mắt thú hoang

Chúng tôi theo chân cán bộ Ban Quản lý (BQL) rừng đặc dụng Nam Quảng Trị bắt đầu cuộc hành trình thực địa. Từ bản Ra Lây, xã Đakrông, men theo con suối cạn rồi băng qua những triền dốc phủ đầy lá mục. Âm thanh quen thuộc của rừng vang vọng, khi thì tiếng ve rền dồn dập, khi thì tiếng chim hót lảnh lót trên vòm cây, rồi bất chợt tiếng cành khô gãy giòn dưới bước chân người. Sau hơn hai tháng những chiếc bẫy ảnh âm thầm hoạt động, đây là lúc rừng lên tiếng trả lời xem còn bao nhiêu "cư dân" bí ẩn đang hiện hữu nơi này.

Sau nhiều ngày lội rừng, gỡ từng chiếc bẫy ảnh đã âm thầm hoạt động suốt hơn hai tháng, chúng tôi cùng cán bộ BQL rừng đặc dụng Nam Quảng Trị trở về lán. Dưới ánh đèn pin hắt sáng, cả đoàn quây quần bên chiếc laptop, hồi hộp mở từng thẻ nhớ. Màn hình hiện lên bức ảnh đầu tiên khiến mọi người bật reo: giữa bóng đêm thăm thẳm, đôi mắt sáng quắc bừng lên trước ống kính.

Đó là cầy gấm - loài thú nhỏ nhắn, linh hoạt, từng một thời bị săn lùng dữ dội vì bộ lông óng mượt và giá trị thương phẩm. Trong khung hình, nó rón rén bước trên thảm lá mục, chiếc đuôi dài thả lơ lửng, rồi khựng lại giây lát, quay đầu về phía ánh hồng ngoại, đôi mắt lấp lánh như hai đốm lửa. "Cầy gấm đấy, lâu lắm rồi mới bắt được hình ảnh rõ thế này", một cán bộ thốt lên, giọng đầy tự hào. Với họ, mỗi khung hình không chỉ là tư liệu khoa học mà còn là minh chứng rừng vẫn còn sự sống.

Ít phút sau, màn hình lại sáng lên một dáng hình khác. Nhỏ bé, bộ lông nâu xen trắng vằn dọc rất đặc trưng - thỏ vằn Trường Sơn. Loài đặc hữu của dãy núi này từng được coi là "bí ẩn của thế kỷ" khi lần đầu ghi nhận năm 2000, nay hiện ra rõ mồn một. Thuộc diện "Nguy cấp" trong Sách đỏ thế giới, con thỏ trong hình đang cúi xuống đánh hơi lớp lá khô, dáng vẻ cao độ cảnh giác, đôi tai dựng đứng. Cả lán rừng lặng đi đôi giây rồi tiếng cười vỡ òa. "Thỏ vằn vẫn còn đây, chứng tỏ sinh cảnh chưa bị phá vỡ", ông Trần Văn Hùng, Trưởng phòng Bảo tồn thiên nhiên, BQL rừng đặc dụng Nam Quảng Trị, xúc động nói. Những đôi mắt bừng sáng giữa đêm như lời khẳng định rằng, dẫu hiểm nguy vẫn rình rập, thiên nhiên nơi Trường Sơn vẫn kiên cường tồn tại.

Nếu bóng đêm thuộc về những loài thú nhỏ thì khi mặt trời lên, cánh rừng lại rộn rã bởi thanh âm của chim chóc. Trên màn hình, bức hình tiếp theo hiện ra một con gà so họng hung đang mải miết kiếm ăn. Bộ lông nâu xám, phần họng đỏ rực như vệt than hồng nổi bật giữa thảm lá mục. Đôi chân khỏe cào tung lớp lá khô, để lộ từng mầm mối, côn trùng ẩn sâu. Ngay sau đó, một cảnh tượng rực rỡ sắc màu xuất hiện. Đó là cặp gà lôi lam mào trắng - loài đặc hữu quý hiếm, từng được liệt vào danh sách "Nguy cấp", nay vẫn còn hiện diện ở Trường Sơn. Con trống nổi bật với chiếc mào trắng dựng ngược, ngực xanh biếc ánh kim, đuôi dài duyên dáng; con mái giản dị hơn với bộ lông nâu sẫm, khéo léo hòa vào nền rừng. Chúng song hành, lững thững đi qua trước ống kính như thể đang trình diễn.

Tiếp đến là hình ảnh trĩ sao, bộ lông đen nhánh điểm những chấm trắng li ti, đầu đỏ rực. Con chim nghiêng đầu mổ một cọng lá, dáng vẻ điềm nhiên, chẳng chút sợ hãi. "Nếu chim trĩ, gà lôi còn xuất hiện, nghĩa là rừng vẫn đủ yên bình, ít tiếng súng săn", ông Hùng khẽ nói. Mỗi cánh chim là một mảnh ghép sinh động, báo hiệu hệ sinh thái nơi đây vẫn duy trì sự phong phú. Những thước hình ấy như gom hết âm vang buổi sáng của rừng, mang về tận lán cho con người chiêm ngưỡng.

Sau những khung hình rực rỡ của cánh chim buổi sáng, loạt ảnh tiếp theo lại đưa chúng tôi đến một trưa oi ả trong rừng già. Cả lán bật cười khi màn hình xuất hiện những "vị khách quen" - đàn khỉ mặt đỏ. Trong một bức hình, hai con khỉ lom khom tìm thức ăn, khuôn mặt đỏ au nổi bật giữa lớp lông xám nâu. Một bức khác, cả đàn kéo nhau thành hàng dài, những con non lúp xúp bám chặt lưng mẹ. Khỉ mặt đỏ là loài phổ biến hơn so với cầy gấm hay thỏ vằn, song sự hiện diện đông đảo của chúng cho thấy sinh cảnh nơi đây vẫn đủ nguồn thức ăn và không gian.

Ở góc ảnh xa, vài cá thể vượn má vàng trung bộ thấp thoáng chuyền cành. Đây mới là "báu vật sống" của Trường Sơn - loài linh trưởng đặc hữu nằm trong diện Nguy cấp toàn cầu. Không phải lúc nào cũng dễ dàng bắt gặp, nên những khung hình này càng trở nên quý giá.

Sau đàn khỉ và vượn má vàng, loạt ảnh tiếp theo đưa chúng tôi đến những cư dân to lớn của rừng. Từ bóng cây rậm rạp, một dáng hình mạnh mẽ bước ra - sơn dương. Bộ lông đen tuyền, cặp sừng cong ngược, nó nghiêng mình trên triền dốc như thể hiện sự vững chãi của loài thú gắn liền với vách núi cheo leo, biểu tượng của sức bền bỉ. Sơn dương thuộc nhóm IB, nghiêm cấm khai thác. "Gặp sơn dương ngoài đời là điều cực hiếm, nhưng máy bẫy ảnh đã giúp ta thấy được chúng vẫn còn tồn tại", một cán bộ trong đoàn chia sẻ.

Không chỉ sơn dương, hình ảnh khác hiện lên đàn nai đang thong dong gặm cỏ trong màn sương sớm. Ba cá thể nai, dáng cao, đôi tai vểnh, mắt hiền lành, khung cảnh được phủ bởi ánh sáng mờ ảo khiến bức hình tựa như một bức tranh thủy mặc. Đàn nai ấy là minh chứng cho sự an toàn của rừng, bởi nếu không thật sự yên ổn, chúng đã chẳng dám tụ bầy. Ngoài ra, Ban quản lý còn ghi nhận sự hiện diện của mang lớn, mang Trường Sơn - những loài đặc hữu và quý hiếm.

Giữ rừng - giữ nguồn nước và sự sống Trường Sơn

Với diện tích hơn 23.000 ha, trải dài từ độ cao 150 - 1.700 mét, khu bảo tồn được ví như ngôi nhà của 109 loài thú, 207 loài chim, 81 loài bò sát và 33 loài cá. Nhiều loài trong số đó đặc hữu và quý hiếm như gà lôi lam mào trắng, sao la hay thỏ vằn. Bắc Hướng Hóa không chỉ là chốn nương náu của thú rừng mà còn giữ vai trò phòng hộ đầu nguồn các con sông lớn. Nguồn nước dồi dào từ rừng duy trì hoạt động của hồ thủy lợi - thủy điện Rào Quán, nuôi sống hàng vạn cư dân vùng hạ lưu. "Giữ rừng là giữ nước. Nếu mất rừng, đồng bằng dưới kia sẽ khát", ông Trần Đăng, cán bộ BQL rừng đặc dụng Nam Quảng Trị nói rồi tay chỉ về con suối nhỏ đang róc rách chảy qua dưới chân.

Nếu Bắc Hướng Hóa được ví như ngôi nhà nơi đầu nguồn thì Khu Bảo tồn thiên nhiên Đakrông lại mở ra một bức tranh rộng lớn và đa dạng hơn. Với diện tích gần 37.500 ha, nơi đây ghi nhận tới 1.576 loài thực vật và 345 loài động vật, trở thành một trong những vùng giàu đa dạng sinh học bậc nhất miền Trung. Đakrông cũng chính là quê hương của những loài từng làm chấn động giới khoa học, như sao la - "kỳ lân châu Á" cực hiếm, hay mang Trường Sơn - loài thú nhỏ đặc hữu chỉ mới được phát hiện vài thập niên gần đây.

Để giữ gìn khu rừng này, các cán bộ đã phải trải qua không ít gian nan. Có người ăn ngủ dài ngày giữa rừng, có người đối mặt trực diện với "lâm tặc". Nhờ những nỗ lực bền bỉ ấy, Đakrông đã được quy hoạch nâng hạng thành Vườn quốc gia trong thời gian tới - một sự ghi nhận xứng đáng cho giá trị thiên nhiên và công sức của những người ngày đêm canh giữ rừng.

Trời xế chiều, khi rời lán rừng, chúng tôi ngoái nhìn những vạt cây trùng điệp. Dường như đâu đó, trong bóng lá, lại có đôi mắt thú rừng đang dõi theo. Hành trình theo dấu thú rừng đặc dụng Nam Quảng Trị đã để lại trong lòng chúng tôi một cảm nhận sâu sắc rằng, bảo tồn không phải là câu chuyện của riêng BQL rừng, hay kiểm lâm, mà là trách nhiệm chung. Bởi mỗi cánh rừng còn xanh, mỗi con thú còn hiện diện, chính là thước đo của sự cân bằng thiên nhiên và sự bền vững của đời sống con người. Giữ rừng, là giữ lấy tương lai.