Luật súng đạn Australia bộc lộ nhiều kẽ hở sau thảm kịch bãi biển Bondi

Sau vụ xả súng khiến 35 người chết ở thị trấn Port Arthur hồi tháng 4/1996, chính phủ Australia mất 12 ngày để ra luật cấm súng bán tự động, tổ chức chương trình thu mua lại súng từ người dân và triển khai hệ thống cấp phép nhằm loại bỏ những người bị coi là không đủ tư cách sở hữu vũ khí.

Chính phủ Australia sau đó cũng đã nhanh chóng ban hành một trong những bộ luật kiểm soát súng nghiêm ngặt nhất thế giới, trong đó yêu cầu người sở hữu súng phải có giấy phép, chứng minh lý do chính đáng, thậm chí là kiểm tra lý lịch trước khi đăng ký sở hữu với từng vũ khí.

Theo Reuters, trong nhiều thập kỷ, bộ luật này được xem là yếu tố chính giúp Australia duy trì tỉ lệ các vụ tấn công và thương vong do súng thấp nhất trong các nước phát triển. Song, vụ xả súng xảy ra ngày 14/12 tại bãi biển Bondi, Sydney khiến 15 người thiệt mạng đang khiến cơ chế kiểm soát này bị lung lay. 

Kẽ hở từ việc triển khai bộ luật

Theo thông tin cảnh sát, một trong hai nghi phạm - Sajid Akram, 50 tuổi - đã được cấp giấy phép sử dụng súng vào năm 2023 với quyền sở hữu hợp pháp 6 khẩu súng. Một trong số này đã được kẻ tấn công sử dụng hôm 14/12. 

Trên thực tế, nhiều bang tại Australia từng áp dụng "thời gian hạ nhiệt" - có nghĩa  thời gian chờ đợi là tối thiểu 28 ngày giữa các lần mua súng, đặc biệt khi chủ sở hữu muốn mua thêm một khẩu súng mới. Tuy nhiên từ năm 2008, bang New South Wales - nơi vụ tấn công xảy ra - đã bãi bỏ quy định này.

Theo bà Rebecca Peters, chuyên gia kiểm soát súng từng tư vấn cho chính phủ Australia xây dựng bộ luật năm 1996, nguyên tắc ban đầu là mỗi khẩu súng bổ sung phải đi kèm mức độ thẩm tra khắt khe hơn. “Nếu vẫn duy trì thời gian chờ 28 ngày cho từng khẩu súng, rất có thể số vũ khí trong tay nghi phạm đã ít hơn nhiều”, bà nhận định.

Sau vụ xả súng tại bãi biển Bondi, chính quyền Australia cũng đã thừa nhận tồn tại bất cập trong việc kiểm soát cấp phép sử dụng súng và đang xem xét các biện pháp như giới hạn số lượng súng trên mỗi giấy phép và chấm dứt hình thức giấy phép có hiệu lực dài hạn.

Reuters đồng thời trích dẫn số liệu từ Viện Nghiên cứu Australia cho thấy gần 1 triệu trong tổng số 27 triệu dân Australia hiện có giấy phép sử dụng súng, với hơn 4 triệu khẩu súng hợp pháp đang lưu hành – con số cao hơn đáng kể so với thời điểm 1996 có hiệu lực.

Thậm chí, ít nhất 2.000 khẩu súng mới được đưa vào lưu hành hợp pháp mỗi tuần, cho thấy sự gia tăng về số lượng súng tính theo đầu người và tâm lý chủ quan trước những kẽ hở tiềm tàng trong luật pháp từng bang.   

Hay quy trình kiểm soát gây tranh cãi?

Một trong những điểm gây tranh cãi lớn nhất về quy trình kiểm soát súng đạn của Australia chính là việc kiểm tra lý lịch người sở hữu súng. Tại New South Wales, trong tổng số khoảng 259.000 giấy phép sở hữu súng được cấp, có tới 240.000 thuộc diện “săn bắn hoặc dùng cho mục tiêu giải trí”.

Để được cấp loại giấy phép này, chủ sở hữu chỉ cần chứng minh là thành viên của một câu lạc bộ bắn súng hoặc săn bắn, đóng phí thường niên và tham gia một số buổi huấn luyện cơ bản. Lỗ hổng xuất hiện khi có tới 220 câu lạc bộ súng được chính quyền bang công nhận, theo Reuters, nhưng gần một nửa trong số này không có địa chỉ hoạt động cụ thể. 

Câu lạc bộ săn bắn mà nghi phạm Akram được cho là thành viên đã đăng ký trụ sở tại một trung tâm cộng đồng cho thuê theo giờ, không phải địa điểm huấn luyện chuyên dụng. Các nỗ lực liên hệ với câu lạc bộ này đến nay đều không nhận được phản hồi.

Chuyên gia y tế công cộng Simon Chapman cho biết: “Nhiều người đăng ký nói rằng họ muốn tham gia câu lạc bộ súng, nhưng thực tế họ không hề quan tâm đến sinh hoạt câu lạc bộ. Điều họ muốn là sở hữu súng”.

Theo ông Roland Browne, Phó Chủ tịch tổ chức Kiểm soát Súng Australia, nếu loại bỏ “săn bắn giải trí” như một lý do hợp lệ để cấp phép, số giấy phép sở hữu súng tại Australia hiện nay có thể giảm tới 2/3.

Đáng chú ý, ABC dẫn lời các nguồn thạo tin tiết lộ Cơ quan Tình báo Nội địa Australia (ASIO) đã theo dõi một trong hai nghi phạm xả súng ở bãi biển Bondi từ khoảng 6 năm trước, sau khi phát hiện người này có liên hệ với mạng lưới của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng hoạt động tại Sydney.

Thế nhưng, thông tin này không tự động được cập nhật trong quy trình xét cấp giấy phép sở hữu súng đạn đối với cả hai nghi phạm. Theo Cảnh sát trưởng bang New South Wales, việc tích hợp dữ liệu tình báo vào quy trình cấp phép hiện “không được yêu cầu rõ ràng trong Đạo luật Vũ khí”.

Một vấn đề khác gây tranh cãi mạnh mẽ trong dư luận Australia là việc người không phải công dân Australia vẫn có thể xin giấy phép sử dụng súng. Trong trường hợp này, nghi phạm Sajid Akram được xác nhận là công dân Ấn Độ, đến Australia từ những năm 1990 theo diện thị thực sinh viên. 

Giới quan sát cho rằng, vụ xả súng hôm 14/12 vừa qua không chỉ là một thảm kịch nhân đạo mà còn là phép thử lớn đối với mô hình kiểm soát súng của Australia, nhất là khi số lượng súng hợp pháp đang ngày càng tăng lên, với những mối đe doạ hiện hữu bộc lộ kẽ hở chết người.