Du kí Việt Nam đầu thế kỷ XXI và dấu ấn của các cây bút nữ

Điều đáng chú ý là trong sự sôi động của việc công bố, xuất bản du kí, tác phẩm của các cây bút nữ chiếm một số lượng lớn và du kí chỉ trở thành một hiện tượng khi nhiều cây bút nữ viết du kí và công bố tác phẩm.

1. Những thập niên 80 và trong cả thập niên 90 của thế kỷ XX, văn đàn chứng kiến sự xuất hiện ấn tượng của các cây bút nữ, ở truyện ngắn. Phần lớn các cây bút nữ thường chọn truyện ngắn để thử sức và dấn thân, được độc giả nhìn nhận như những cây bút truyện ngắn và nhiều người trong số họ cũng sớm thành danh ở thể loại này.

Quan sát đời sống văn học vài thập niên gần đây đã có nhiều người viết nữ thành công với những thể loại khác ngoài truyện ngắn, chẳng hạn ở tiểu thuyết.

Trong bối cảnh văn học đại chúng có nhiều cơ hội hiện diện, việc lựa chọn du kí là một cách thức cho thấy những khả thể của văn học trong không gian văn hóa mới.

Những thập niên đầu thế kỉ XXI, nhiều cây bút nữ công bố các tác phẩm du kí cho thấy thực tế của việc lựa chọn thể loại, vượt thoát khỏi những chế định bằng việc bước ra khỏi không gian quen thuộc; được sống, học tập, làm việc trong nhiều không gian khác nhau, đi và viết về những trải nghiệm của mình.

Cùng với xu hướng mở rộng không gian sống, học tập, làm việc; năng động, linh hoạt với các cơ hội dịch chuyển; các cây bút nữ đã có nhiều điều kiện được đi và viết về những chuyến đi của mình. Thể hiện những tri nhận của bản thân về đời sống và những cảm giác nếm trải là âm hưởng của nhiều tác phẩm du kí và tác phẩm văn học dung chứa nhiều chất liệu du kí. Những tác giả du kí đầu thế kỷ XXI chủ yếu là những cây bút thế hệ 7X trở về sau.

Những người viết thế hệ 7X có thể kể đến như Dương Thụy, Trang Hạ, Di Li. Thế hệ 8X là Ngô Thị Giáng Uyên, Đinh Hằng. Thế hệ 9X với Huyền Chíp, Trang Nguyễn,… Môi trường sinh sống, học tập và làm việc là điều kiện thuận lợi để họ bước ra thế giới, tham dự vào các cuộc hành trình. Gần như tất cả những người viết này đều có khả năng ngoại ngữ và làm chủ ngôn ngữ/ ngoại ngữ là một trong những điều kiện thúc đẩy họ lên đường. Phương Mai du học Hà Lan rồi làm giảng viên một trường đại học ở Hà Lan (Amsterdam University of Apllies Sciences).

Ngô Thị Giáng Uyên du học Quản trị Kinh doanh tại Đại học Southampton (Anh). Đinh Hằng học Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh (Khoa Báo chí - Truyền thông), làm phóng viên chuyên mục về các sản phẩm hàng hóa, làm cộng tác viên du lịch cho nhiều tờ báo và tạp chí. Trang Nguyễn là một nhà bảo tồn động vật hoang dã, người sáng lập và điều hành tổ chức WildAct tại Việt Nam, đã và đang thực hiện các dự án bảo tồn động vật hoang dã ở Nam Phi, Campuchia và Việt Nam…

Bối cảnh đời sống thay đổi, môi trường sống, học tập và làm việc thuận lợi là yếu tố thúc đẩy việc hình thành ý thức cá nhân, hình thành những quan điểm, cách nhìn mới về đời sống, đặc biệt là những người trẻ. Đây là yếu tố quan trọng hình thành và thúc đẩy ý hướng dịch chuyển. Xê dịch từ khả năng đã trở thành thực tiễn của nhiều cây bút du kí nữ trong không gian văn hóa mới.

2. Trong nhiều tác phẩm du kí của các cây bút nữ xuất hiện hình ảnh những người nữ vượt thoát khỏi không gian, lối sống và cách nhìn quen thuộc bước ra thế giới đi tìm ý nghĩa của cuộc sống, đi tìm chính mình, tìm lại mình. Việc hiện diện trên những cung đường, trong mỗi chuyến đi, trên từng trang viết là cách họ lựa chọn để trải nghiệm cuộc sống.

Trong nhiều tác phẩm du kí nữ xuất hiện hình ảnh những người nữ một mình bước ra thế giới. Chân đi không mỏi: hành trình Đông Nam Á của Đinh Hằng là những trải nghiệm của một cô gái trẻ trên nhiều vùng đất ở Đông Nam Á từ Indonesia, Đông Timor, Malaysia, Philipines, Lào, Thái Lan, Brunei, Singapore,… đến Campuchia. Huyền Chip (Đừng chết ở châu Phi) khắc họa hành trình nhiều cung bậc cảm xúc, trải nghiệm cuộc sống ở nhiều vùng đất Ethiopia, Kenya và nhiều quốc gia châu Phi, tìm hiểu những tập tục, nghi lễ của cư dân bản địa, đi trên con đường nguy hiểm nhất châu Phi, vượt qua nghịch cảnh đi lạc đường, chiêm ngắm vẻ đẹp của Victoria kì vĩ,...  Nguyễn Phương Mai ghi lại dấu ấn về những vùng đất các quốc gia Hồi giáo nơi người viết đặt chân đến.

Diễm Trang ghi lại dấu ấn của người viết sau chuyến hành trình trải nghiệm đến 20 quốc gia và vùng lãnh thổ châu Âu và châu Á, đặt chân đến nhiều nước trên thế giới: Thái Lan, Campuchia, Lào, Malaysia, Singapore, Brunei, Myanmar, Trung Quốc, Hong Kong, Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Dubai – Abu Dhabi, Úc, Thổ Nhĩ Kỳ, Pháp, Bỉ, Hà Lan, Đức, Ý (Á Âu cách một cây cầu). Di Li đã đi đến hàng chục quốc gia trên thế giới và cho ra đời những tác phẩm ghi dấu ấn trên nhiều chặng đường di lí của mình như Đảo thiên đường, Nụ hôn thành Rome, Và tuyết đã rơi ngoài cửa sổ, Bình minh ở Sahara, Cô đơn trên Everest. Trong những tác phẩm dung chứa nhiều yếu tố du kí, Phan Việt đã thể hiện những trải nghiệm của bản thân với hành trình từ Một mình ở châu Âu đến Xuyên Mỹ và Về nhà.

Ghi lại những chuyến hành trình của mình, người viết đã bộc lộ suy nghĩ một cách trực diện trong các tác phẩm du kí hoặc bộc bạch sau những chuyến đi. Phương Mai chia sẻ: “Tôi liều mạng để trái tim mình rộng mở, trần trụi. Và tôi lên đường như một tờ giấy trắng, với niềm khát khao được phủ kín, được lấp đầy, được đổi thay”. Quãng thời gian xách ba lô lên và đi của Huyền Chíp và sau khi cuốn du kí xuất bản với những hiệu ứng của nó đã thúc đẩy cô lựa chọn một môi trường học tập có ý nghĩa cho mình. Trước đó, cô đã chấp nhận bước ra khỏi vùng an toàn, trải nghiệm thực tế đời sống theo một cách thức khác trước khi lựa chọn môi trường học tập xác định hướng đi của cuộc đời mình…

Đinh Hằng sau những băn khoăn về trạng thái mình đang sống đã quyết định dấn bước lên đường “hành trình nước Mỹ” để được cảm nhận về hạnh phúc theo cách riêng của mình, để theo đuổi một quan niệm sống do chính mình xác lập. Với Trang Nguyễn, hành trình Đi về nơi hoang dã là để khám phá thế giới tự nhiên, được đến với vùng đất hoang dã của Phi châu, thực hiện ước mơ từ thuở nhỏ.

Bằng việc đi đến những vùng đất mới, dấn thân vào những cuộc hành trình khám phá thế giới rộng lớn, du kí nữ đã cho thấy sự vượt thoát những giới hạn, khả năng chiếm lĩnh đời sống bằng việc đặt chân đến những vùng đất xa xôi, cảm nghiệm thực tế đời sống theo cách của mình. Trong suốt một thời gian dài, truyền cảm hứng, thúc đẩy, kêu gọi luôn được mặc định cho bản tính của nam giới. Với nhiều tác phẩm du kí, bằng lối viết, bằng thế giới hiện thực được tái hiện, người viết nữ đã truyền được hứng thú lên đường với người đọc. Du kí nữ đã thúc đẩy những khát khao lên đường, khích lệ những khả năng khám phá, chinh phục của người đọc nữ. Các chuyến đi hiện lên sống động trên những trang viết đã truyền cảm hứng lên đường, đam mê học hỏi.

Để chuẩn bị cho chuyến hành trình qua 20 quốc gia Hồi giáo, Phương Mai đã học tiếng Ảrập, trải nghiệm trong vai trò tình nguyện một quãng thời gian ở Nam Phi để hiểu hơn về đất nước này. Ở Tôi là một con lừa, Phương Mai đã tái hiện những chặng hành trình của mình: những cung đường, nơi chốn, cảnh sống ở đó không còn là cảm giác thưởng ngoạn mà là những trải nghiệm của chính tác giả về một đất nước Nam Phi nghèo khó, chứng kiến những hành vi về nạn phân biệt chủng tộc, cùng những kiến thức về địa chính trị, những tìm hiểu mang tính khoa học. Ở mỗi vùng đất đi qua, cô đều tìm hiểu và có những kiến thức về địa lý, về sự phát triển đem đến câu chuyện bản sắc văn hóa vùng miền. Đặt chân đến nhiều vùng đất trên thế giới như  Namphi, Namibia, Boswana, Zambia, Malawi, Mozambique, Australia, New Zeland,... Phương Mai đã thể hiện một mẫu hình phụ nữ hiện đại, ưa dịch chuyển, tự do làm chủ cuộc sống của mình, tự do lựa chọn con đường mình đi và chủ động mưu cầu hạnh phúc.

3.Một khía cạnh được đề cập là để có được những chuyến hành trình bước ra thế giới, người đi đồng thời là người viết cần có tiềm lực kinh tế. Cũng có những người may mắn bởi điều kiện, yêu cầu, đặc tính của công việc được đi nhiều nơi. Đi là một phần của công việc tất yếu và kết quả thu được ngoài góc độ nghề nghiệp là những tích lũy cho bản thân, được thỏa mãn nhu cầu được viết ra, được chia sẻ những trải nghiệm cá nhân. Có thể thấy trong đời sống hôm nay, nhiều người nữ đã độc lập về khả năng tài chính bằng công việc họ theo đuổi, đồng thời cũng có những người nữ luôn có ý thức tìm kiếm các cơ hội lên đường, tìm cách xoay xở trong điều kiện chưa rộng rãi của bản thân, thích nghi với hoàn cảnh để được trải nghiệm những vùng đất mới. Hạnh phúc với họ không là đích đến mà là hành trình trải nghiệm. Bằng vào việc nỗ lực khắc phục những giới hạn để được đi và viết, được trải nghiệm đời sống, du kí nữ đã cho thấy thực tế và khả thể cho những khát vọng lên đường.

Viết từ những trải nghiệm của bản thân, một số tác phẩm du kí đã tạo được hiệu ứng trong đời sống xuất bản và đời sống văn hóa. Từ góc nhìn giới, du kí nữ đã đem đến một cách nhìn khác về người nữ và người viết nữ. Dù chưa hẳn thuộc về động cơ của người viết nhưng bằng vào việc tham dự và viết về những chuyến du hành của mình, người viết nữ đã đem đến những hình dung về hình ảnh của những người phụ nữ thời đại mới, một thế hệ độc lập cả trong ý nghĩ và hành động, lựa chọn trạng thái sống theo cách của mình, ở đó du hành, dĩ nhiên không là mục đích duy nhất nhưng là một phần của đời sống, hệ quả của một thức nhận về thế giới đời sống “quả là rộng lớn và có nhiều việc phải làm”.