“Nghe tiếng chim cu, tôi thấy tôi đang thiền…”

• Triển lãm chuyên đề “Từ nhân dân mà ra”
• Triển lãm tác phẩm xuất sắc Cuộc thi ảnh Di sản Việt Nam
• Tìm hiểu về lịch sử võ thuật Nhật qua triển lãm

Gần 200 chiếc lồng chim cu gáy đủ hình quả đào to, nhỏ, kiểu cách... được xếp đặt lớp lang, cẩn trọng và nâng niu. Bởi chủ nhân của nó, nhà sưu tập Nguyễn Bảo, ngày nào cũng dành thời gian ngồi trên góc sân thượng bé xinh này uống trà, nghe tiếng chim hót, ngắm nghía, lau dọn tỉ mỉ từng chiếc lồng gáy, như nâng niu chính mạch sống của chính mình...

Cuối tháng 11 vừa qua, Nguyễn Bảo cho ra mắt triển lãm thứ tư của mình, mang tên "Chuyện phố" tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Tại triển lãm này, Nguyễn Bảo đã trưng bày các chủng loại lồng chim cu gáy của mình trong mấy chục năm sưu tập. Bên cạnh lồng chim cu gáy là cây thạch duối mấy trăm năm tuổi và một tủ đồ cổ gồm những cổ vật từ thời Lý Trần Lê...

Không gian "Chuyện phố" của Nguyễn Bảo đong đầy ký ức của thời xa xưa, đầy dấu ấn lịch sử dân tộc cộng vào đó cả sự hào hoa của đất và người Thăng Long nên mang dấu ấn đậm nét. Bảo  là một người Hà Nội. Cụ nội của anh vốn là một người có tiếng tăm trong giới về sưu tập tranh cũng như những thú chơi tao nhã khác của người Hà Nội.

Sau nhiều đời, anh là một người được "chọn mặt gửi vàng" để giữ lại truyền thống của gia đình.

Hiện nay, bên cạnh những giá trị truyền thống anh vẫn còn lưu giữ thì Nguyễn Bảo có thú chơi sưu tập lồng chim cu gáy. Một trong những thú chơi không chỉ tốn tiền bạc mà gần như nó là bao nhiêu công sức của tuổi trẻ anh đã bôn ba khắp mọi miền đất nước để tìm hiểu, sưu tập các lồng chim quả đào đủ mọi hình thù, kích thước, kiểu dáng.

Hễ cứ có người mách một nghệ nhân nào đó là anh tìm đến, cho dù họ có ở xa xôi cách trở thì bằng mọi giá anh vẫn đến tận nơi, học hỏi kinh nghiệm, đặt hàng, mua hàng để rồi sau tất cả, anh được mang về một lồng gáy như ý.

Mới đây nhất, Nguyễn Bảo tự tay thiết kế và tìm nguyên liệu, đặt hàng từ 9 nghệ nhân khác nhau một lồng gáy có tên là Diêu Trì, nó là lồng gáy mang đậm tính văn hóa Việt, tượng trưng cho cái ao Diêu Trì. Nói xa hơn nữa là cái ao thất bảo của cõi A di đà.

Theo triết lý nhà Phật, Diêu Trì là nơi mà mọi chúng sinh đều bình đẳng tu tập và chuyển hóa. Để làm được chiếc lồng này, anh đã mất vài năm ấp ủ và 8 tháng để hoàn thiện nó. Trong lồng gáy Diêu Trì có ao sen, có các con vật tượng trưng cho làng quê như ếch, cua, cá, nhện...

Điều đặc biệt hơn cả, tất cả lồng gáy quả đào của Nguyễn Bảo sưu tập, đều có những cánh cửa mở. Những cánh cửa đều là những khúc tre nguyên bản, mẩu trúc thuận tự nhiên được đặt vào cửa lồng như một thứ trang trí.

Với anh, lồng chim quả đào tôn vinh văn hóa Việt, không phải là một thứ ràng buộc sự tự do của những chú chim, chỉ đơn giản là trong tâm thức những chiếu cửa thoáng và mỹ thuật, mang một hình thức biểu đạt phong phú nhãn quan của người thưởng thức. Nhìn chiếc lồng, người ta không nghĩ đến hình ảnh của những chú chim mà nhìn như một tác phẩm nghệ thuật đúng nghĩa.

Nguyễn Bảo năm nay 38 tuổi. Anh hiện là giảng viên môn Hóa học tại một trường đại học nhưng lại có nhiều năm tháng nỗ lực để tìm hiểu về văn hóa Việt theo cách riêng của mình. Anh có một thời gian "ở ẩn" lui về chốn thiền định để tìm hiểu về đạo Phật như một cách thức "tìm đường" nhận chân giá trị của cuộc đời mình.

Anh đặc biệt thích nuôi chim cu gáy không phải vì để nhốt con vật làm thú vui cho mình, mà anh đang chăm sóc những chú chim cu gáy như những vị thiền sư trong nhà. Nhìn chim cu gáy mọi người có thể hiểu theo cách như tích xưa thường ví chim cu gáy như một vị tướng. Nhưng với anh, nhìn màu nâu của lông của chim cu gáy, anh liên tưởng đến màu áo bác nông dân của sớm nắng chiều mưa tần tảo, màu của đất. Hơn nữa, khái quát hóa hơn là hình ảnh của là các vị thiền sư.

Bạn thử nghĩ xem, trong một môi trường chật hẹp như cái lồng, chim chỉ ăn thóc, uống nước, thêm chút cát, khoáng mà có những con chim cu gáy đã sống 40 năm. Tiếng hát của chim cu gáy như tiếng kinh, tiếng mõ của dân gian, chính là yếu tố của văn hóa và đạo.

Anh cũng cho biết, người chơi chim cu gáy, muốn tìm cho chú chim cưng của mình những chiếc lồng xứng đáng, những chiếc lồng quả đào ra đời đặc trưng cho một sự tài hoa của người Việt mà không một đất nước nào cùng thú chơi chim có được.

Trong "Đại việt sử ký toàn thư", các tác giả đã  mô tả về thú vui của các vua quan nhà Trần ở Thiên Trường, Nam Định trong đó có thú tiêu dao đặc trưng là chơi chim cu gáy. Thú chơi này giúp  người ta rèn luyện tính tình điềm đạm, khiêm tốn. Đạo chơi chim cu gáy trên mọi miền Tổ quốc là trọng nhau, và tôn trọng giá trị nghệ thuật văn hóa của ông cha.

Nguyễn Bảo cho rằng, những gì anh tích lũy trong những năm tháng qua cho đến nay chỉ mới bắt đầu. Triển lãm lần thứ 4 trong bộ sưu tập đồ cổ, lồng chim và hội họa của anh. Nhưng không gian dành cho "Chuyện phố" mới chỉ là lần thứ Nhất với những gì anh đã nỗ lực làm việc và cống hiến cho niềm đam mê của mình mấy năm qua. Nó đơn giản là một góc nhìn riêng của anh về văn hóa dân tộc.

Văn hóa là sự cho đi, anh muốn mang sự hào hoa của đất Thăng Long để viết nên một câu chuyện giữa đời thường. Mỗi một hiện vật là một câu chuyện, mỗi một chiếc lồng là một câu chuyện, mỗi một quyển sách hàm chứa một câu chuyện xung quanh nó. Anh cho đi cả tình yêu và sự chuyển mình của văn hóa xưa được tích hợp và truyền tải theo một ngôn ngữ phù hợp với thời hiện đại, để nhân rộng lòng yêu dân tộc, yêu cái đẹp trong những người trẻ.

Điều đáng mừng là triển lãm của anh dành cho nguyên liệu như cây, sách đồ gỗ, tượng, lồng chim, đồ cổ... đều nỗ lực để tái hiện một không gian xưa thuần Việt giữa một nơi linh thiêng của Hà Nội, gần gũi nhưng thanh lọc và tiêu biểu như một lát cắt về văn hóa trong mùa xuân này. Đây là một không gian sống, không phải cường điệu và đóng khung như bảo tàng, để mỗi người đến đều cảm thấy có gì đó gần gũi, thân thuộc như đã gặp đâu đó trong ký ức mình. Điều đáng mừng là anh đã thu hút được nhiều người trẻ đến với "Chuyện phố".

Tuổi trẻ không chỉ có việc cắm cúi chơi game hay đánh mắt mình bởi quá nhiều thứ hấp dẫn phù phiếm trong chiếc điện thoại thông minh, mà còn phải đối thoại với thế giới, đối thoại với nội tâm của mình để khơi gợi năng lực tiềm ẩn trong câu chuyện cuộc đời mình.

Tôi gọi Nguyễn Bảo là một "dị nhân" bởi ai gần anh sẽ được tiếp thêm một nguồn năng lượng an lành. Những lúc thư nhàn và cả khi mất đi phương hướng, anh ngồi trên sân thượng nghe tiếng chim gù tinh khiết giữa ban mai, ngắm cây thạch duối hàng trăm năm tuổi đã được anh sưu tầm về từ những tảng đá lớn từ rừng núi Hòa Bình.

Cây và đá quyện vào nhau để sống, để tồn tại, đến nỗi người đời không tinh í sẽ không biết được rằng, hai thứ tưởng chừng như không thể hòa làm một ấy đã ôm trọn lấy nhau để vươn, tỏa ra nhựa sống dù bé nhỏ nhưng không hề yếu ớt. Cây thạch duối nhỏ bé nhưng giá trị và có thể đã được chứng kiến đủ những hỉ nộ ái ố ở đời. Có những người trả giá cao để có thể được sở hữu những gì mà Nguyễn Bảo đang có, nhưng anh không bán, bởi vì đó là một phần của cuộc đời anh, như lẽ sống của anh, mà anh không thể bán đi linh hồn và trái tim của mình được. Đó có thể là một câu chuyện văn hóa, một triết lý sống, một kinh nghiệm sống hay đơn giản là một câu chuyện anh đã chứng kiến, trải nghiệm qua nhiều vất vả, đắng cay.

Nguyễn Bảo có cuộc đời hoàn toàn không bằng phẳng để có ngày hôm nay, để có một tài sản tinh thần khổng lồ của ngày hôm nay cho riêng mình, nhưng anh coi đó là những trải nghiệm mà mình phải có để có thể có được những giá trị đích thực trong quá trình tìm kiếm những giá trị còn lại của văn hóa dân tộc mà anh nguyện cả một đời theo đuổi...