Cùng Hoàng Cầm đi tìm lá diêu bông

Thứ Hai, 01/10/2018, 16:35

Trong suốt cuộc đời mình, Hoàng Cầm có tất cả 13 Nàng Thơ xương thịt. Ông bảo “Đó là những hồn người đã gọi ra nhịp điệu, âm thanh, đường nét sắc màu” những bài thơ tình của ông.

Từ thuở ấy
Em cầm chiếc lá
đi đầu non cuối bể
Gió quê vi vút gọi
Diêu bông hời...
...ới diêu bông...!

Nhà thơ đi tìm. Người yêu thơ đi tìm. Những lứa đôi đi tìm. Nhưng nào ai tìm thấy! Còn cái “Lá Diêu Bông” viết hoa ấy vẫn ẩn hiện đâu đó nơi phố xá làng quê, nơi rừng sâu núi thẳm. Hoàng Cầm đa tình, kiêu sang mà cay đắng.

Có phải bởi Hoàng Cầm cũng là tên của một vị thuốc bắc có vị đắng tận cùng? (Hoàng là vàng, cầm là kiềm - màu vàng sẫm). Vị thuốc có màu vàng sẫm nên gọi là Hoàng cầm (Trung Quốc dược học Đại từ điển).

Hoàng Cầm là ông hoàng về thơ tình Việt Nam từ 50 năm nay. Bài thơ Lá diêu bông là một trong những bài thơ trữ tình hay nhất của ông, không thua kém gì, về mặt thơ, có khi vượt bài thơ Bên kia sông Đuống. Lá diêu bông là một dấu ấn buồn thảm nên thơ nhất của đời ông.

Câu chuyện tình bắt đầu nửa đêm mùa đông năm 1959, ba năm sau vụ Nhân văn - Giai phẩm, Hoàng Cầm trăn trở không ngủ được, trong ánh sáng lờ mờ của ngọn đèn ngủ 6w, nhà thơ chợt nghe bên tai vẳng lên một giọng nữ rất nhỏ nhẹ thầm thì trong đêm, mà rất rành rọt đọc chậm rãi từng câu thơ. Giọng nữ có tiết điệu, nghe như từ xa xưa vẳng tới:

Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng
Chị thẩn thơ đi tìm...

Nhà thơ xoay người lấy giấy bút để sẵn đầu giường ra chép từng câu một. Bài thơ Lá diêu bông ra đời như thế. Nghĩa là thần linh đọc cho ông chép chứ không phải ông làm ra bài thơ! Một bài thơ tình lạ: Tình EM và CHỊ. Lạ lùng và huyền hoặc hơn là mối tình chỉ xoay quanh một chiếc lá gọi là lá diêu bông:

Chị bảo
Đứa nào tìm được lá diêu bông
Từ nay ta gọi là chồng.

Cái lá như một lời thách đối, thách cưới, cái lá như là sự trớ trêu, thử thách sự chịu đựng của con tim nhạy cảm và tâm hồn đa cảm.

Vậy lá diêu bông ấy là cái lá gì vậy? Không ai biết. Ngay cả tác giả, người đã nhiều lần “Em tìm thấy lá” vẫn không biết nó là lá gì, ở đâu. Hoàng Cầm bảo: “Thần linh đọc diêu bông, tôi chép diêu bông, thế thôi!”.

Có lần đi làm báo ngang qua Đèo Con (Hà Tĩnh) phía ngoài Đèo Ngang, tôi bắt gặp cái biển quảng cáo các món ăn. Bên dưới có ghi một câu rất gợi: “Ở đây có lá diêu bông”. Tôi ghé quán, hỏi lá diêu bông là lá gì? Cô chủ quán trẻ măng mắt liếc dao cau, cười đưa đẩy: “Anh muốn là lá gì thì nó là cái lá đó”.

Nghĩa là nhà thơ Hoàng Cầm đã sáng tạo ra một thứ lá ảo. Thứ lá mà ai cũng thuộc tên, cũng mường tượng được hình dáng nó, nhưng nó lại không có thực bao giờ! Cũng có thể gọi bài thơ Lá diêu bông là câu chuyện cổ trong Nghìn lẻ một đêm, các chàng trai phải đi tìm được một cái gì đó, giết được một con vật độc ác nào đó, nhà vua mới gả công chúa cho.

Nhưng tìm mãi, có khi tìm được mà vua bảo “không phải”, thế là đành “ngậm một mối hờn” đi tìm tiếp. Tôi cho rằng, bài thơ Lá diêu bông là một “hiện thực huyền ảo” trong thơ Việt Nam hiện đại.

Nhạc sĩ Trần Tiến dùng lá diêu bông làm hồn cho ca khúc Sao em vội lấy chồng viết theo đơn đặt hàng của cơ quan tuyên truyền sinh đẻ có kế hoạch. Bản nhạc không sâu bằng bài thơ. Nghĩa là cái lá diêu bông ấy không chỉ là tình yêu mà nó còn có dính dáng đến vợ chồng, sinh đẻ. Nhiều doanh nhân đặt tên cho quán mình là Quán Diêu Bông... Ấy cũng là một cách tìm lá!

Theo nhà thơ Nguyễn Thụy Kha, thì ông đã cho mọi người biết tên của 9 nàng, còn 4 nàng là tên viết tắt. Trong 9 nàng có tên, có chị Vinh “diêu bông” và chị Nghĩa “tam cúc” đã làm nên thời kỳ “Thơ Chị Em” của Hoàng Cầm.

Nhà thơ Hoàng Cầm kể trên sóng phát thanh: “Năm 12 tuổi, tôi say mê một người con gái láng giềng hơn tôi những 8 tuổi...”. Một chiều Thứ bảy, cậu bé Bùi Tằng Việt (tên cúng cơm của thi sĩ Hoàng Cầm) thấy một cô gái hàng xóm đang mua thứ gì đó ở quán của mẹ. Khi cô ấy ngẫng đầu lên, nhìn ra đường thì Bùi Tằng Việt choáng người, bị ngay “tiếng sét ái tình”.

Người con gái đẹp đến mê hồn. Thế là cậu bé làm một trang thơ lục bát tặng người tình trong mộng. Em gửi chị Vinh của em. Chị Vinh cũng váy lụa Đình Bảng, áo cánh lụa mỡ gà, khăn vuông mỏ quạ, đi hội Lim chị là bà chúa quan họ, giọng ngọt như mật.

Từ đó CHỊ đi đâu EM theo đó. Lẽo đẽo bụi hồng. Cho đến một ngày tròn 12 tuổi, cậu bé theo sau chân chị ra đồng.

- Chị Vinh ơi chị tìm cái gì thế?”.

Chị Vinh quay phắt lại, giọng bỡn cợt:

- Ừ. Chị đi tìm tìm cái lá... ấy đấy, đứa nào tìm được cái lá... ấy ta gọi là chồng!

Hai ngày em tìm thấy lá
Chị chau mày
Đâu phải lá diêu bông
Mùa đông sau em tìm thấy lá
Chị lắc đầu
Trông nắng vãn bên sông
Ngày cưới chị
Em tìm thấy lá
Chị cười xe chỉ ấm trôn kim
Chị ba con
Em tìm thấy lá
Xòe tay phủ mặt, chị không nhìn

Từ khi “Chị thẩn thơ đi tìm/ Đồng chiều/ Cuống rạ” cho đến “Mùa đông sau..., Ngày cưới chị...” rồi khi “Chị ba con” là một quãng thời gian rất dài, rất dài.

Vậy mà EM vẫn kiên nhẫn miệt mài đi tìm lá để chứng minh cho tình yêu thương đối với CHỊ của mình. Và Em đã bốn dạo “tìm thấy lá” nhưng đều bị CHỊ từ chối không “gọi là chồng”. Bi kịch của tình yêu, bi kịch cuộc đời là vậy. Yêu nồng nàn nhưng không tới được hạnh phúc. Cho nên:

Từ thuở ấy
Em cầm chiếc lá
đi đầu non cuối bể
Gió quê vi vút gọi
Diêu bông hời...
...ới diêu bông...!

Đoạn kết bài thơ như một tiếng kêu thảng thốt, nấc ngẹn, đẩy nỗi buồn đau đến vô cùng. Bài thơ là một giấc mộng, là câu chuyện cổ tích về mối tình đầu của Hoàng Cầm.

Với ngôn ngữ vùng Kinh Bắc dân dã mà chắt lọc, bài thơ như tượng đài tình yêu bằng kim cương lấp lánh. Ôi, thơ là ngôn ngữ kỳ diệu của trí tưởng tượng.

Nhà thơ sáng tạo ra hình tượng thơ, còn người đọc thơ, cảm thơ thì mỗi người cảm nhận một cách khác nhau. Đó là “ý tại ngôn ngoại” của thơ, do chiều sâu của bài thơ quy định. Đó cũng là cội nguồn gây ra bao rắc rối cho tác giả Lá diêu bông...

Tôi quen biết nhà thơ Hoàng Cầm nhờ anh Phùng Quán. Năm 1985, ra Hà Nội, tôi ngụ tại Chòi Ngắm Sóng của Phùng Quán. Ngày nào anh cũng đèo tôi bằng cái xe đạp cuốc Liên Xô cao lêu nghêu đi thăm các nhà văn, nhà thơ như Trần Dần. Hoàng Cầm, Phùng Cung....

Ảnh: L.G.

Sau đó, tôi gặp anh nhiều lần ở nhà anh Phùng Quán, hay trong các kỳ Đại hội Nhà văn Việt Nam.

Năm 1993, Hoàng Cầm cho xuất bản tập thơ Lá diêu bông, một phần trong tập Về Kinh Bắc viết trong 2 năm 1959, 1960. Sau nhiều trắc trở, mãi đến tháng 7-1994, tập thơ Về Kinh Bắc mới được ấn hành. Ông tặng tôi một tập với lời đề tặng rất “bạn bè” “Tặng bạn Ngô Minh”, mặc dù về tuổi, ông là bậc cha chú, về thơ ông là bậc thầy.

Đọc Lá diêu bông, ngoài câu chuyện tình đơn phương như huyền thoại ấy, tôi còn miên man nghĩ đến một “thông điệp” khác rất “bỏng cháy” phát ra trong từng câu chữ thơ. Tại sao EM tìm thấy lá mà CHỊ vẫn “chau mày”, “lắc đầu”, “xòe tay phủ mặt không nhìn”? CHỊ là ai?

Tại sao CHỊ lại nhất quyết cự tuyệt tình yêu của EM đến vậy mà không một lời giải thích, không một chút thương tâm? Sao CHỊ lại vô tình, vô tâm đến vậy? Đó có phải là một phần số phận đắng cay, ẩn ức của Hoàng Cầm được thể hiện dưới dạng thức thơ tình?

Sinh thời, anh Phùng Quán thường kể với tôi, sau giai đoạn Nhân văn - Giai phẩm, Hoàng Cầm làm nhiều thơ gửi một số tờ báo. Rồi ông chờ đợi. Nhưng không một hồi âm.

Nhớ lại thời kỳ này, nhà thơ Hoàng Cầm kể với phóng viên Báo An ninh Thủ đô ngày 28-2-2007: “Lúc đó chúng tôi chỉ biết lấy sáng tác để khắc phục, làm đêm làm ngày, tập trung sáng tác để quên đi cái khổ. Chỉ có cách khắc phục bằng lý tưởng cách mạng của mình thôi chứ biết làm sao...”.

Có người định nghĩa lá diêu bông là lá yêu, những ai đang yêu mới tìm thấy lá! Tôi cho rằng Lá diêu bông là một trong những bài thơ tình hay nhất Việt Nam. Nhưng tôi vẫn đi tìm lá diêu bông theo cảm nhận của riêng mình, đi tìm cái lá diêu bông của số phận thi sĩ.

Diêu bông hời...
...ới diêu bông...

Ngô Minh