Khi cái ôm" chưa thay "viên đạn"
Như mọi ngày, Jose Alberto Alonso, ứng viên tranh cử chức thị trưởng tại Acapulco, Mexico hôn tạm biệt con gái rồi lái xe đến nơi làm việc. Khi chiếc xe lăn bánh chưa đầy 200m, một gã lạ mặt bất ngờ lao xe máy tới và nã súng về phía anh.
Kể từ khi chiến dịch tranh cử giữa kỳ tại Mexico bắt đầu hồi tháng 4 vừa qua, ít nhất 34 ứng viên như Alonso đã bị sát hại, gần 400 thư nặc danh uy hiếp được gửi đi. Nhưng, ai là kẻ đứng sau?
Không sợ trời, không sợ đất
Alonso may mắn không bị thương, song sang chấn tâm lý trầm trọng đã buộc anh nhập viện. "Khi bạn bước vào đường đua chính trị, bạn biết sẽ có rủi ro, nhưng không thể ngờ lại đến mức này", người đàn ông 36 tuổi kể lại.
Mexico đã trải qua một mùa vận động tranh cử đầy bạo lực, buộc các chiến dịch tranh cử tại hàng chục thành phố phải bỏ dở giữa chừng. Đảng Morena cầm quyền đã ngừng chiến dịch ở phía Nam bang Mexico - khu vực đông dân nhất đất nước - sau cuộc tấn công hồi tháng 3 khiến 13 người thiệt mạng.
Chủ tịch đảng Morena, Mario Delgado, chia sẻ trên Twitter rằng ông và hai chính trị gia khác đã bị tấn công bởi các tay súng vũ trang ở bang Tamaulipas - một điểm nóng về tội phạm có tổ chức.
Đầu tháng 5, một cựu công tố viên nhà nước đã bị bắn khi đang vận động tranh cử thị trưởng ở miền bắc Sonora. Mới đây nhất, lma Barragán, ứng viên thị trưởng của đảng Moroleón tại Mexico City đã bị sát hại ngay trong cuộc vận động của chính mình ở Guanajuato.
Theo The Guardian, phần lớn các vụ uy hiếp bạo lực xảy ra ở các bang như Guerrero, phía nam Mexico City, nơi nhiều băng đảng ma túy, vốn được gọi là cartel, tranh giành "thị phần kinh doanh" thuốc phiện, và nổi tiếng với các vụ tống tiền, bắt cóc.
Gema Kloppe-Santamaría, chuyên gia tội phạm học tại Đại học Loyola Chicago, cho biết: "Mục tiêu của việc đe dọa ứng viên là nhằm đảm bảo vị thị trưởng tiếp theo sẽ cho phép cartel được tiếp cận hai nguồn lớn: tiền công vụ và cảnh sát". Nói cách khác, các cartel uy hiếp ứng viên địa phương để tăng cường quyền kiểm soát "lãnh thổ" của mình.
 |
| Đám tang lma Barragán, ứng viên thị trưởng của đảng Moroleón, bị sát hại ngay trong cuộc vận động của chính mình ở Guanajuato. Ảnh: AP. |
Không tấn công ứng viên bầu cử, băng đảng Jalisco (Cartel Thế hệ mới Jalisco - CJNG) lựa chọn bắt cóc thành viên lực lượng cảnh sát tinh nhuệ ở bang Guanajuato, tra tấn họ để lấy tên và địa chỉ của các sĩ quan cảnh sát khác, sau đó tiếp tục săn lùng và sát hại những người này ngay tại nhà của họ, trước mặt gia đình của họ.
Các quan chức ở Guanajuato - bang bạo lực nhất của Mexico, nơi chứng kiến sự đối đầu của hai băng đảng khét tiếng Jalisco và Sinaloa - từ chối bình luận về số lượng cảnh sát đã bị sát hại cho đến nay. Nhưng cảnh sát địa phương thừa nhận, mới đây nhất, một sỹ quan đã bị bắt cóc, sát hại, rồi vứt thi thể trên đường cao tốc.
Sự truy lùng tàn nhẫn của các cartel khiến cảnh sát Mexico hoảng loạn. Nhà phân tích David Saonedo cho biết, rất nhiều sỹ quan đã quyết định đào ngũ. "Các cartel lấy đi gia đình của họ, nhà cửa của họ, buộc họ phải chạy trốn và sống ẩn dật", ông Saonedo nói.
Theo trang tin Poplab, Guanajuato là bang có số lượng cảnh sát bị giết nhiều nhất kể từ năm 2018. Tính đến tháng 5 vừa qua, tổng cộng 262 cảnh sát đã bị sát hại.
Trung bình mỗi năm, khoảng 75 cảnh sát thiệt mạng dưới họng súng của các cartel - nhiều hơn số người thiệt mạng bởi súng đạn hoặc các vụ tấn công khác trung bình mỗi năm trên toàn nước Mỹ, nơi có dân số gấp 50 lần dân số Guanajuato. "Đây là một cuộc chiến công khai chống lại lực lượng an ninh", nhà phân tích Saonedo khẳng định.
Theo The Guardian, những băng đảng tội phạm tại Mexico đã không ngại tuyên chiến với chính phủ, nhằm tiêu diệt lực lượng cảnh sát tinh nhuệ được gọi là "Nhóm chiến thuật" - những người bị CJNG cáo buộc là "đối xử bất công" với chúng.
"Nếu muốn chiến tranh, sẽ có chiến tranh", một biểu ngữ có chữ ký của băng đảng này được treo ngang nhiên trước một tòa nhà ở Guanajuato vào tháng 5 vừa qua.
"Mỗi thành viên CJNG bị bắt giữ sẽ bị đánh đổi bằng mạng sống của hai chiến thuật viên, dù họ đang ở đâu, tại nhà hay trên xe tuần tra", cartel khét tiếng ở Mexico viết những dòng đầy khiêu khích.
Chưa thể bọc viên đạn bằng cái ôm?
Các băng đảng ma túy tại Mexico đã tồn tại hàng chục thập kỷ, và đang phát triển thành nhiều hình thái khác khau. Theo Cơ quan Phòng chống Ma túy Mỹ (DEA), các cartel nguy hiểm hàng đầu tại Mexico gồm có Sinaloa, một trong những nhóm buôn bán ma túy lâu đời nhất và có ảnh hưởng nhất của Mexico, cũng là băng đảng có "mạng lưới" quốc tế lớn hơn bất kỳ đối thủ nào; CJNG, thường được biết đến với cái tên Jalisco, là một cartel thế hệ mới tách khỏi Sinaloa vào năm 2010 và là một trong những cartel phát triển nhanh nhất của Mexico, với các hoạt động tại hơn 2/3 các bang của Mexico.
Theo DEA, "sự mở rộng nhanh chóng của các hoạt động buôn bán ma túy của CJNG dựa trên việc sẵn sàng tham gia các cuộc đối đầu bạo lực" với chính quyền và các băng đảng khác.
Các băng đảng khác như Juarez, Gulf Cartel cũng là đối thủ lâu đời của Sinaloa, trong khi đó, băng đảng Los Zetas được DEA nhận định là nhóm "công nghệ tiên tiến, tinh vi và bạo lực nhất" của Mexico, vốn tách ra từ Gulf Cartel vào năm 2010.
Theo Councle on Foreign Relations, các cartel Mexico sử dụng phần lớn lợi nhuận khổng lồ của mình để hối lộ thẩm phán, cảnh sát, và các chính trị gia. Như một "truyền thống", để thao túng quyền lực, các cartel thường yêu cầu chính trị gia địa phương lựa chọn "plata o plomo": nhận hối lộ hoặc chết.
Ramón Bernal García, một cựu thám tử điều hành nhóm Fuerza por México cho biết: "Có rất nhiều vụ tống tiền và những người nói không với nhận hối lộ sẽ hứng chịu lựa chọn còn lại".
Falko Ernst, nhà phân tích cấp cao thuộc International Crisis Group lại lập luận: "Các nhóm tội phạm nhận ra rằng bất kể chúng làm gì - kể cả giết ứng viên hay tấn công các cơ sở công - đều không phải chịu hậu quả. Nếu chúng ta nhìn vào hiệu quả hoạt động của các cơ quan tư pháp Mexico trong việc thực sự giải quyết các vụ giết hại các chính trị gia, đó là con số 0. Điều đó tạo động lực rất lớn cho các cartel tiếp tục sát hại chính trị gia".
Năm 2018, với sự xuất hiện của cái tên mới - Andrés Manuel López Obrador - những câu chuyện "plata o plomo" được tin là sẽ chấm dứt. Khi ông Obrador thắng cử và trở thành Tổng thống Mexico, nhiều người đã tán dương ông, bởi lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, đất nước này được lãnh đạo bởi một tổng thống cánh tả.
Mang giấc mơ "cái ôm thay cho viên đạn" ("abrazos no balazos"), Tổng thống Obrador hứa sẽ "mang lại hòa bình và kết thúc cuộc chiến chống ma túy" tại Mexico, vào thời điểm tỷ lệ giết người liên quan tới vấn đề này đang phá mọi kỷ lục tại quốc gia Trung Mỹ.
Kể từ khi lên nắm quyền, ông đã tránh đối đầu công khai với các băng đảng tội phạm ma túy, thậm chí ra lệnh thả Ovidio Gúzman, con trai của trùm ma túy Joaquín "El Chapo" Guzmán, để tránh đổ máu, nhấn mạnh rằng ông muốn tập trung cho một chính sách dài hạn để giải quyết các vấn đề xã hội như nạn thất nghiệp ở thanh niên - yếu tố mà ông cho là khiến gia tăng số thành viên của các băng đảng.
Nhưng ba năm đã trôi qua, vào đúng thời điểm cuộc bầu cử giữa kỳ của Mexico diễn ra, giấc mơ của ông dường như đang… tan vỡ. Ít nhất 34 ứng viên tranh cử các cấp tại Mexico đã bị sát hại kể từ tháng 4 vừa qua. Gần 400 thư uy hiếp đã được gửi đến các chính trị gia. Hàng trăm cảnh sát bị sát hại. Còn chân rết của các cartel vẫn mở rộng thêm.
Nghiên cứu do Tổ chức OWP (Organization for World Peace) thực hiện thừa nhận rằng, chính sách của Tổng thống Obrador đã bị các cartel thao túng ngay thời điểm nó được đưa ra vào tháng 12/2018.
Việc giải tán toàn bộ Cảnh sát Liên bang dưới thời tổng thống tiền nhiệm, rồi lại tái thành lập lực lượng này dưới tên gọi Vệ binh Quốc gia năm 2019, không những không hỗ trợ đảm bảo an ninh cho các bang, mà còn khiến quyền lực an ninh cấp bang đối với các cartel trở nên mong manh hơn.
Điều này cũng cho phép tất cả các băng đảng hành động mà gần như không bị trừng phạt, giúp chúng kiểm soát quyền lực ngầm ở nhiều tỉnh, thậm chí là áp đặt cả các lệnh thuế tại địa phương.
 |
| Jose Alberto Alonso, ứng viên tranh cử chức thị trưởng tại Acapulco, kể lại khoảnh khắc anh bị tấn công. Ảnh: EPA. |
Vấn đề của ông Obrador không nằm ở "cái ôm", mà nằm ở cách mà "cái ôm" đó tiếp cận "viên đạn" mà các cartel đã nhằm vào chính phủ suốt hàng thập kỷ qua.
The Guardian dẫn lời các chuyên gia an ninh cho rằng, vấn đề trong chiến lược của Tổng thống Mexico là ông không hề đề cập đến sức mạnh đáng sợ của thế giới tội phạm ngầm tại nước này.
Edgardo Buscaglia, một chuyên gia về tội phạm có tổ chức tại Đại học Columbia, cho rằng việc chống lại đói nghèo không thể là chìa khóa để chấm dứt tình trạng tội phạm.
Thay vào đó, chính phủ phải bắt đầu với một chiến lược phối hợp để loại bỏ các lợi ích chính trị và kinh doanh mà các nhóm cartel đã có và luôn tìm cách có trong suốt những năm qua.
"Những gì López Obrador cần không phải là một chiến lược an ninh, mà là một chiến lược chống mafia", ông nhận định. Và chiến lược của Tổng thống Mexico sẽ đi về đâu, khi cuộc bầu cử giữa kỳ đã đến, còn các chính trị gia, và thậm chí cả những người bảo vệ họ, đang bị đe dọa đến tận cùng.
Alonso, chàng trai trẻ ôm giấc mơ nghị trường trên đất Acapulco, dần nhận ra hiểm nguy anh phải hứng chịu trên con đường trở thành thị trưởng.
Một số nhân viên thuộc chiến dịch của anh buộc phải ẩn thân để tránh bị đe dọa. Các ấn phẩm vận động tranh cử của anh bị đánh cắp và phá hoại. Còn anh vẫn đang phải điều trị tại bệnh viện. Nhưng Alonso không muốn dừng lại cuộc đua này.
"Tôi đã nhận được rất nhiều tin nhắn tử tế từ những người chán ngấy tội ác," anh nói. "Hôm nay tôi là một ứng cử viên, nhưng sau này, tôi sẽ là người phát ngôn cho tất cả những người bị bạo lực ở Acapulco", Alonso mạnh mẽ tuyên bố, dù con đường phía trước của anh để chống lại tội phạm ma túy có thể sẽ đau thương.
