Robot mang thai hộ và những thách thức pháp lý, đạo đức

Câu hỏi lớn được đặt ra lúc này là: đây là một đột phá giải phóng nhân loại hay một thử nghiệm liều lĩnh đe dọa nền tảng đạo đức và xã hội?

Công nghệ tử cung nhân tạo

"Báo cáo Đặc biệt về sức khỏe bà mẹ và trẻ em Trung Quốc" do tạp chí y khoa quốc tế Lancet công bố cho hay, tỷ lệ vô sinh và hiếm muộn ở Trung Quốc ngày càng tăng, ở mức từ 11,9% năm 2007 lên 15,5% năm 2010 và  lên 18% năm 2020. Để ứng phó với tình hình này, chính quyền các địa phương ở Trung Quốc, bao gồm Bắc Kinh và Thượng Hải đã chấp nhận đưa phương  pháp thụ tinh nhân tạo và thụ tinh trong ống nghiệm vào phạm vi bảo hiểm y tế để hỗ trợ sinh nở cho các cặp vợ chồng hiếm muộn.

Tuy nhiên, tỷ lệ sinh ở Trung Quốc vẫn không gia tăng là mấy. Vì vậy, thời gian gần đây, các công ty công nghệ Trung Quốc đã hướng tới việc hỗ trợ các cặp vợ chồng đang gặp khó khăn về sinh sản bằng các phương pháp mới có sử dụng công nghệ và AI.

Đầu tháng 8/2025, Công ty Kaiwa Technology ở Quảng Châu giới thiệu một dự án về robot mang thai với với tử cung nhân tạo tích hợp do Tiến sĩ Zhang Qifeng thuộc Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore đứng đầu. Theo đó, robot được thiết kế theo hình dạng người và được trang bị tử cung nhân tạo trong bụng, cho phép nó mang thai trong 10 tháng và sinh con.

Trả lời một hãng truyền thông khoa học và công nghệ Trung Quốc Tiến sĩ Zhang Qifeng cho biết, điểm mấu chốt của robot mang thai là công nghệ "tử cung nhân tạo", trong đó thai nhi phát triển bên trong tử cung nhân tạo chứa đầy nước ối nhân tạo và được nuôi dưỡng thông qua một ống dẫn. Tử cung nhân tạo của robot có hệ thống dịch ối nhân tạo, dây rốn mô phỏng để cung cấp dưỡng chất và ôxy cho thai nhi cùng AI theo dõiliên tục tình trạng thai, dự đoán rủi ro cũng như tự động điều chỉnh môi trường cho phù hợp.

Tiến sĩ Zhang Qifeng lưu ý: "Công nghệ tử cung nhân tạo đã ở giai đoạn hoàn thiện và giờ đây nó cần được cấy ghép vào bụng robot để người thật và robot có thể tương tác với nhau nhằm thụ thai, cho phép thai nhi phát triển bên trong”. Tuy trong cuộc trả lời phỏng vấn này, Tiến sĩ Zhang Qifeng không cung cấp thông tin chi tiết về cách trứng và tinh trùng được thụ tinh và cấy ghép vào tử cung nhân tạo nhưng ông lại bày tỏ kỳ vọng rằng nguyên mẫu robot mang thai sẽ ra mắt vào năm 2026, với giá bán khoảng 100.000 NDT (tương đương 14.000 USD), thấp hơn nhiều so với chi phí điều trị vô sinh kéo dài.

Những bước thử nghiệm trên động vật

Trên thực tế, trước khi dự án robot mang thai của Tiến sĩ Zhang Qifeng được công bố, năm 2022, Viện Nghiên cứu Suzhou ở Tô Châu (Trung Quốc) từng cho ra mắt hệ thống “tử cung nhân tạo mini” nuôi phôi chuột trong nhiều ngày. Hãng South China Morning Post khi đó đã gọi đây là bước thử nghiệm tiền đềcho dự án robot mang thai.

Nhưng Trung Quốc không phải quốc gia đầu tiên đặt vấn đề thay thế tử cung sinh học. Trong hai thập kỷ qua, nhiều thí nghiệm khác đã được tiến hành trên động vật và phôi nhằm tìm kiếm khả năng nuôi dưỡng sự sống ngoài cơ thể người mẹ. Chẳng hạn tại Mỹ, năm 2017, các nhà khoa học tạiBệnh viện Nhi Philadelphia đãphát triển một hệ thống gọi làbiobag– túi nhựa trong chứa dung dịch giàu ôxy.

Tờ Nature Communications cho hay, các nhà khoa học Mỹ đã nuôi dưỡng một con cừu non trong 4 tuần (tương đương với 23 tuần thai ở người), trong tử cung nhân tạo được gọi là túi sinh học. Túi sinh học này được làm bằng vật liệu vinyl trong suốt, được đổ đầy nước ấm và muối để tạo ra nước ối nhân tạo, với các chất dinh dưỡng được cung cấp cho cừu con thông qua một ống nối với dây rốn. Kết quả là, con cừu đã mọc lông bốn tuần sau đó, phổi và não cừu cũng phát triển bình thường. Đây được coi là bước tiến gần nhất đến tử cung nhân tạo cho con người.

Tại Nhật Bản, các nhà khoa học cũng thử nghiệm mộtbuồng dịch giàu ôxycho dê non vào năm 2019. Mục tiêu là mô phỏng môi trường tử cung, đặc biệt hữu ích trong nghiên cứuchăm sóc trẻ sinh non. Năm 2020, tại Đại học Công nghệ Eindhoven (Hà Lan), các nhà khoa học được Liên minh châu Âu (EU) tài trợ gần 3 triệu USD để nghiên cứu, phát triển nguyên mẫu tử cung nhân tạo nhằm tăng cơ hội sống sót của trẻ sinh non. Tử cung nhân tạo sẽ thay thế các lồng ấp và công nghệ hô hấp nhân tạo hiện đang được sử dụng để duy trì sự sống cho trẻ sinh non.

Giáo sư Guid Oei, bác sĩ phụ khoa tại Trung tâm Y tế Maxima – người tham gia nghiên cứu cho biết, mục tiêu của họ là "giúp trẻ sinh cực non vượt qua giai đoạn quan trọng từ 24 đến 28 tuần", vì khoảng một 1/2 trẻ sinh ra ở tuần thứ 24 không sống sót được do thường gặp các biến chứng lâu dài và phổi, ruột của trẻ không thể hấp thụ ôxy cùng chất dinh dưỡng cần thiết đúng cách. Nghiên cứu này sẽ được thực hiện trong khoảng thời gian từ 5 - 10 năm để cho ra nguyên mẫu.

Trong khi đó, tại Israel, vào năm 2021, nhóm nghiên cứu tạiViện Nghiên cứu khoa học Weizmann do Tiến sĩ Jacob Hanna dẫn đầu, đã nuôi phôi chuột trong môi trường nhân tạo đếnngày thứ 11(giai đoạn giữa thai kỳ). Đây là kỷ lục lâu nhất cho sự phát triển của phôi động vật ngoài tử cung…

Tranh cãi và thách thức

Rõ ràng, ý tưởng về robot mang thai hay tử cung nhân tạo đang mở ra nhiều triển vọng trong lĩnh vực y học sinh sản. Trước hết, công nghệ này có thể hỗ trợ điều trị vô sinh, hiếm muộn, vốn là vấn đề toàn cầu với hàng triệu cặp vợ chồng không thể thụ thai tự nhiên. Nếu thành công, nó có thể trở thành một lựa chọn bổ sung bên cạnh thụ tinh trong ống nghiệm (IVF). Thêm nữa, việc phát triển tử cung nhân tạo có thể giảm gánh nặng thai kỳ cho phụ nữ bởi thai nghén và sinh nở luôn tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe như tiền sản giật, xuất huyết, hoặc tử vong mẹ… Đồng thời, đây cũng có thể trở thành công cụ quan trọng trong nghiên cứu y học về: theo dõi sự phát triển của phôi thai, thử nghiệm thuốc, hay hỗ trợ nuôi dưỡng trẻ sinh non ở giai đoạn cực kỳ sớm…

Tuy nhiên, cũng có lo ngại rằng, với sự phát triển về robot mang thai, việc sinh con có thể bị thương mại hoá, dẫn đến chuyện “thiết kế” em bé theo yêu cầu và tình mẫu tử – mối liên kết thiêng liêng hình thành qua quá trình mang thai, có nguy cơ bị xói mòn... Tờ Economic Times (2025) đưa tin, ngay sau khi  Công ty Kaiwa Technology công bố dự án của mình, chính quyền và người dân tỉnh Quảng Đông đã bắt đầu thảo luận về khung pháp lý cho công nghệ tử cung nhân tạo.

Nhiều câu hỏi hóc búa được đặt ra như: Ai chịu trách nhiệm nếu phôi thai bị tổn hại trong quá trình nuôi dưỡng nhân tạo và quyền lợi pháp lý của đứa trẻ sinh ra bằng phương thức này có gì khác biệt so với sinh tự nhiên?... Đó là chưa kể đến những cảnh báo của các chuyên gia y tế về việc phải có những chuẩn mực an toàn cực kỳ nghiêm ngặt cũng như nhiều năm thử nghiệm lâm sàng trong vấn đề này.