Vì sao bộ não chúng ta ngừng phát triển?
Ông Christopher Ruff, trường Đại học John Hopkins và các đồng nghiệp đã phân tích các dữ liệu hóa thạch để xác định tốc độ phát triển của trọng lượng cơ thể và kích thước não bộ của nhiều loài cổ đại khác nhau. Kết quả cho thấy não bộ của loài Hominid tương đối ổn định về kích thước trong một thời gian dài. Nhưng sau đó từ 600.000 năm đến 150.000 trước hiện tại, các hóa thạch cho thấy khối lượng sọ não của tổ tiên chúng ta tăng vọt. Khối lượng não đạt đỉnh điểm vào khoảng 1.440 gram, kể từ đó khối lượng não đã giảm đến 1.300 gram như hiện nay.
Não bộ không ngừng thay đổi
Não là một cơ quan vô cùng phức tạp có hơn 100 tỉ tế bào thần kinh, mỗi tế bào thần kinh liên kết với khoảng 100 ngàn tế bào thần kinh khác. Não người là phần trên và trước nhất của hệ thần kinh trung ương và là cơ quan chủ yếu trong điều hành hệ thần kinh ngoại vi.
Với cấu trúc phức tạp, bên trong não là một hệ thống mạng nơron và một số tuyến nội tiết. Một số nơron tiếp nhận thông tin từ các cơ quan trên cơ thể theo tủy sống lên não; một số khác có nhiệm vụ điều khiển các hoạt động của cơ thể như nhịp tim, thở, phản xạ v.v… Các tuyến nội tiết trong não tiếp nhận và sinh ra các hormone liên hệ chặt chẽ với các tuyến nội tiết khác trong cơ thể. Bộ não người trưởng thành có trọng lượng trung bình khoảng 1,3 - 1,4 kg, chiếm khoảng 2% tổng trọng lượng cơ thể, với khối lượng khoảng 1.130cm³ ở phụ nữ và 1.260 cm3 ở nam giới. Tuy chỉ chiếm 2% khối lượng cơ thể, não sử dụng đến 20% lượng oxy và 25% lượng đường glucose trong máu.
Não thường được biết là nơi quyết định độ thông minh của con người, quyết định phản xạ, cách thức con người hành động. Có nghiên cứu cho rằng, một bộ não thông minh tùy thuộc vào khả năng giao tiếp giữa các tế bào thần kinh và màng chất béo bao bọc các dây thần kinh. Chính các màng chất béo này quyết định độ nhanh của các tín hiệu lan truyền trong não.
 |
Trước khi thay đổi hình dạng để trở thành một cơ quan chuyên biệt thì tế bào não cũng chỉ là một phần của đám tế bào không khác biệt với tế bào da. Hệ thần kinh trung ương được hình thành rất nhanh ngay khi còn trong phôi người vì nó phải kiểm soát các hoạt động trọng yếu sau này. Trong 21 ngày đầu tiên, hệ thần kinh chiếm 90% khối lượng phôi, sau 3 tháng nó chiếm nó chiếm 70% khối lượng phôi, sau đó là 40% ở trẻ sơ sinh và cuối cùng là chỉ còn lại 2% ở người trưởng thành.
Trong quá trình di chuyển, các tế bào thần kinh tương lai bắt đầu thay đổi. Phần đuôi kéo dài của chúng mọc ra theo các tín hiệu hóa học và thiết lập mối quan hệ với các tế bào đích và giữa các tế bào thần kinh với nhau. Những tế bào thần kinh không kết hợp được với các tế bào khác sẽ chết đi, cho phép toàn bộ mạng lưới tổ chức sắp xếp lại một cách vô cùng chính xác.
Có ý kiến cho rằng khả năng liên kết các tế bào thần kinh chỉ diễn ra từ thời kỳ hình thành phôi thai đến tuổi dậy thì, và ở tuổi trưởng thành, não bộ sẽ mất khả năng này. Điều này đã được chứng minh là sai. Những nghiên cứu trên chuột trưởng thành cho thấy vẫn có sự hình thành liên kết thần kinh, và sự tái thiết lập cấu trúc và chức năng của não cũng xuất hiện ở độ tuổi này.
Năm 2007, qua các xét nghiệm não của một bệnh nhân bị đột quỵ cho thấy cơ thể đã thích nghi với các thiệt hại về các dây thần kinh chứa đựng hình ảnh bằng cách sao chép những thông tin đó từ nhiều dây thần kinh khác.
Sự kỳ diệu của bộ não con người luôn là một ẩn số, như nhà sinh lý học Robert Edwads (từng đoạt giải Nobel Y học 2010): Chỉ có ba thứ trên thế giới này khiến tôi cảm thấy mơ hồ, đó là tâm linh, vũ trụ và bộ não con người.
Chế độ dinh dưỡng thay đổi
Người cổ đại Homo sapiens sở hữu bộ não lớn hơn chúng ta ngày nay rất nhiều. Theo các dữ liệu khảo cổ từ nhiều nơi trên thế giới cho thấy não người hiện đại đã bị thu hẹp lại khoảng 10% so với mức trung bình là 1.350cm³. Những nhà nghiên cứu không biết lý do thể tích não giảm nhưng cho rằng não phát triển theo hướng có lợi hơn. Có giả thuyết về chế độ ăn của người hiện đại bao gồm những thực phẩm dễ nhai và dễ tiêu hóa khác với người cổ đại.
Thật vậy, các nghiên cứu mới đây cho thấy sức khỏe con người dần kém đi cùng với chế độ ăn nhiều ngũ cốc và chuyển đổi xã hội nông nghiệp. Bộ xương được khai quật ở bờ biển phía Đông Hoa Kỳ có niên đại từ khoảng 1.000 năm, thời đại khi người Mỹ bản địa chuyển sang nông nghiệp ngô, nhỏ hơn so với các bộ xương trước đó.
Động vật linh trưởng nếu được lựa chọn, sẽ chọn trái cây như là một sự ưu tiên trước loại bất kỳ thực phẩm khác. Trái cây là một thực phẩm giàu dinh dưỡng và dễ tiêu hóa. Có thể thấy rõ điều này ở loài khỉ bonobo, thực phẩm ăn của chúng có tỷ lệ 60~95% là hoa quả. Phần còn lại là măng và các loài thảo mộc, cùng một số lượng nhỏ các loài côn trùng, trứng, vỏ cây…
Thực phẩm của người cổ đại sử dụng hoàn toàn không phải là ăn chay, thậm chí quả sung cũng có chứa một lượng nhỏ côn trùng do cơ chế thụ phấn của nó. Những loài côn trùng có thể là một nguồn quan trọng của vi chất dinh dưỡng thiết yếu như vitamin B12 và cung cấp thêm một lượng protein.
 |
| Tốc độ thu nhỏ của bộ não con người nhanh hơn cơ thể. |
Cho dù tuổi thọ đã tăng lên trong vài thế kỷ qua, con người vẫn sống trong nỗi lo sợ bệnh tật và chất lượng sống suy giảm khi tuổi già. Trong nghiên cứu “Những người trăm tuổi dãy Andes”, nhà lão khoa học David Davies, Đại học College, Anh quốc cho rằng những người tích cực sử dụng tâm trí và cơ thể sẽ có tuổi thọ cao và khỏe mạnh thậm chí đến cuối đời.
Ông đã xem xét nhiều yếu tố như môi trường, di truyền cho đến chế độ ăn... và thấy rằng chế độ ăn ít calo và chất béo động vật có tác động tích cực tới tuổi thọ và sức khỏe. Các loại rau xanh, pho mát luôn có mặt trong bữa ăn và thịt được ăn rất ít. Có vẻ khẩu phần ăn như thế sẽ gần gũi hơn với tổ tiên chúng ta.
Những nghiên cứu gần đây cho thấy những vấn đề với các thực phẩm trong thế giới hiện đại. Chúng ta đang nói tới nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, bệnh tim và ung thư từ việc ăn uống “sai loại thực phẩm”. Vấn đề trọng lượng gây ra bởi chất béo và thức ăn đóng hộp hàm lượng đường cao, làm tăng nguy cơ mắc bệnh và suy giảm chất lượng sống.
Người ta ước tính rằng nếu chúng ta tiếp tục ăn một chế độ ăn uống “thực phẩm rác”, trong những năm tới sẽ có một nửa dân số bị béo phì. Hơn nữa, các chuyên gia cũng lo ngại rằng do dinh dưỡng kém trong những năm đầu, sức khỏe của trẻ có thể bị ảnh hưởng lâu dài về phát triển tinh thần và khả năng học tập.
Những nguy cơ ảnh hưởng tới não bộ
Sinh ra với 100 tỷ nơron, não bộ tăng trưởng mạnh trong những năm đầu đời. Theo từng độ tuổi quá trình oxy hóa não bắt đầu tăng lên, đây là điều không thể tránh khỏi. Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Y học, Anh quốc cho thấy, khả năng suy luận và ghi nhớ của não bộ kém hơn khi con người ở độ tuổi 40. Từ 60 tuổi bộ não sẽ làm việc kém hiệu quả và bắt đầu thu nhỏ.
Chính ở giai đoạn này, các bệnh thường gặp ở người già như Alzheimer, Parkinson bắt đầu xuất hiện. Các nhà nghiên cứu cho rằng có những yếu tố làm đẩy nhanh quá trình thu nhỏ của não bộ là bệnh huyết áp cao, tiểu đường, hút thuốc lá, thừa cân hoặc béo phì.
Một nhóm tình nguyện viên hơn 1.000 người có độ tuổi trung bình là 54, không mắc các vấn đề về trí tuệ đã tham gia một nghiên cứu kéo dài tới hơn 7 năm. Các nhà nghiên cứu đã thực hiện một loạt các xét nghiệm về cao huyết áp, tiểu đường, béo phì và cholesterol. Sau đó họ sử dụng máy quét MRI và kiểm tra nhận thức để đánh giá chức năng điều hành, lập kế hoạch và kỹ năng tổ chức của người tham gia.
Họ thấy rằng những người huyết áp cao ở tuổi trung niên gặp một tình trạng gọi là thay đổi chất trắng, các mạch máu trong não bị hư hỏng nhiều hơn so với những người có huyết áp bình thường. Ở những người mắc bệnh tiểu đường, một vùng trong não bộ là hippocampus được coi là tác động tới khả năng nhớ cũng có triệu chứng co rút nhanh hơn.
Trong các bài kiểm tra nhận thức, những người tham gia đã cho thấy sự suy giảm chức năng điều hành, khả năng đưa ra quyết định, lên kế hoạch, tổ chức, và khả năng nhớ. Những người bị thừa cân hoặc béo phì ở tuổi trung niên ở trong nhóm những người giảm thể tích não mức độ cao.
Tiến sĩ Charles Decarli, giám đốc Trung tâm Bệnh Alzheimer Davis và là tác giả của nghiên cứu cho rằng: “Chúng tôi không thể chữa bệnh lão hóa, nhưng ý tưởng của một cơ thể khỏe mạnh, tâm trí lành mạnh là rất thực tế. Mọi người nên bỏ thuốc, kiểm soát huyết áp, tránh bệnh tiểu đường và giảm cân”.
