Phim Việt sao còn loay hoay giữa nghệ thuật và thị trường?

Tại tọa đàm “Đề cương về văn hóa Việt Nam và sự phát triển của văn học nghệ thuật Việt Nam” do Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức ngày 2/3 ở Hà Nội, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Trần Thanh Lâm cũng đã đề cập đến bộ phim “Nhà bà Nữ” với sự hồ hởi: “Cả nhà tôi đã đi xem bộ phim này hồi Tết. Xem xong phim tôi thấy có nhiều suy nghĩ trong quan hệ, cuộc sống gia đình. Thật mừng là phim Việt sống được ngay trong lòng người Việt, trong các rạp phim, thu được gần 500 tỉ đồng, nộp ngân sách gần 100 tỉ, một sự đóng góp quý báu”.

Bộ phim “Nhà bà Nữ” đã phá kỷ lục của bộ phim “Bố già” đạt doanh thu 400 tỷ đồng do chính danh hài Trấn Thành thiết lập cách đây 2 năm. Bộ phim “Nhà bà Nữ” do danh hài Trấn Thành viết kịch bản và dàn dựng, mà không cần có sự hỗ trợ của đạo diễn chuyên nghiệp. Bộ phim “Nhà bà Nữ” thu hút khán giả chỉ đơn giản nhờ độ nóng tên tuổi của danh hài Trấn Thành chăng? Rất thẳng thắn, danh hài Trấn Thành chia sẻ: “Với ảnh hưởng của tôi, tôi có thể dễ dàng đạt thành công. Nhưng làm sao có được ảnh hưởng, đó là câu hỏi rất lớn. Liệu bạn có ảnh hưởng mãi sao? Người khác sẽ chán và rời xa nếu bạn dở tệ hơn. Không có chuyện họ sẽ ở lại vì Trấn Thành là Trấn Thành. Họ chỉ ở lại nếu Trấn Thành ra được những sản phẩm hay, mang lại sự giải trí tốt. Năm nào cũng thành công - đó là áp lực, thách thức rất lớn. Bên cạnh đó, thuyền to sóng lớn, nhất là người mở một dự án lớn thì rủi ro thất bại của họ càng cao. Phong ba bão táp ở phía trước của họ càng nhiều”.

Ngoài sự có mặt của danh hài Trấn Thành, bộ phim “Nhà bà Nữ” có sự tham gia của các diễn viên Lê Giang, Ngọc Giàu, Uyển Ân, Khả Như, Việt Anh, Công Ninh, Ngân Quỳnh, Song Luân, Lê Dương Bảo Lâm, Hoàng Mèo, Phương Lan...

Bộ phim “Nhà bà Nữ” xoay quanh bà bán bánh canh cua tên Ngọc Nữ với những câu chuyện hỷ nộ ái ố trong cuộc sống thường ngày. Do có mâu thuẫn với chồng, cả hai ly hôn và chồng bà rời bỏ gia đình, bà Ngọc Nữ đã một mình nuôi lớn hai đứa con nên bà có mối thù cực kỳ lớn đối với những người đàn ông... Nội dung đời thường, và bộ phim “Nhà bà Nữ” chủ yếu là những sinh hoạt được khuếch đại âm lượng cao.

Nhiều người xem “Nhà bà Nữ” phàn nàn vì quá nhiều trường đoạn to tiếng ồn ào và lên gân giảng giải. Danh hài Trấn Thành phân bua: “Trong tất cả các tác phẩm, tôi luôn muốn trước tiên mình phải mang được sự thật nhất ở nơi tôi đang sinh sống, cho mọi người thấy, Việt Nam nó là như thế, Sài Gòn nó là như thế. Ở ngoài đời, tầng lớp người đó, người đó, nhân vật đó, họ là như thế. Làm phim về tầng lớp nào, tôi sẽ mang đúng tư duy, cách hành xử, văn hóa của họ vào phim”.

Nếu bê nguyên xi đời sống lên màn ảnh, thì phim truyện khác gì phim tài liệu? Mặt khác, nghệ thuật phải là phiên bản sinh động và sâu sắc của đời sống, chứ nghệ thuật đâu thể là bản photocopy mờ nhòe của đời sống.

Bộ phim “Nhà bà Nữ” đạt doanh thu gần 500 tỷ đồng sau một tháng công chiếu, thực sự khiến nhiều người cảm thấy khó tin. Phải chăng, thị hiếu điện ảnh đang dễ dãi đến mức phải ái ngại?

Trái ngược với bộ phim “Nhà bà Nữ” là bộ phim “Tro tàn rực rỡ” của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên được ra mắt trước đó. Được giới chuyên môn đánh giá cao, nhưng bộ phim “Tro tàn rực rỡ” chỉ thu được 4 tỷ đồng và lặng lẽ rời rạp. Chính danh hài Trấn Thành cũng đi xem bộ phim “Tro tàn rực rỡ” và bày tỏ sự kính trọng đối với đạo diễn Bùi Thạc Chuyên: “Tro tàn rực rỡ” thực sự là một phim quá nghệ thuật. Ngôn ngữ điện ảnh đỉnh cao”.

Người làm phim đạt doanh thu gần 500 tỷ đồng lại “thực sự bái phục” người làm phim đạt doanh thu 4 tỷ đồng, thì nên hiểu thế nào cho thấu đáo? Rõ ràng, thị trường điện ảnh Việt Nam vẫn đang tồn tại nhiều bất cập. Giới trẻ là lực lượng chủ lực đến rạp xem phim, vẫn có sự lựa chọn của riêng họ. Dường như họ không thích những bộ phim phải suy ngẫm, mà chỉ cần thưởng thức sự vui nhộn hay sự bát nháo được phơi bày trên màn ảnh.

Nói đi phải nói lại, phim nghệ thuật mà làm xong đem cất vào kho thì cũng vô dụng. Còn phim thị trường mà mải mê với những chiêu trò câu khách thì cũng chẳng có ích gì cho đời sống tinh thần của xã hội. Nhà văn Nguyễn Quang Lập, người từng có kịch bản phim “Đời cát” lừng danh một thời, cho rằng: “Nếu Trấn Thành tiếp tục thành công như “Bố già” và “Nhà bà Nữ” thì anh sẽ là người Việt đầu tiên nhờ làm phim mà giàu có. Nghe nói Trấn Thành đang phấn đấu để được người trong nghề thừa nhận, tôi lại hơi lo lo”.

Theo sự đánh giá của nhà văn Nguyễn Quang Lập thì điện ảnh có hai loại, một là làm phim vì lợi nhuận, hai là làm phim vì nghệ thuật. Cả hai đều đáng trọng. Nếu biết và làm được phim thu được lợi nhuận cao (chứ không phải nhờ may mắn) thì đó là biết làm phim, làm phim giỏi là đằng khác. Đừng nghĩ người làm phim hay mới là người làm phim giỏi. Người làm phim thu được lợi nhuận cao cũng là người làm phim giỏi. Theo đó Bùi Thạc Chuyên là đạo diễn giỏi, Trấn Thành cũng là đạo diễn giỏi, thậm chí còn giỏi hơn Bùi Thạc Chuyên.

Nhà văn Nguyễn Quang Lập nhấn mạnh: “Nói thật, tôi có thể làm phim hay như Bùi Thạc Chuyên, hoặc hay hơn, nhưng không thể làm phim ăn khách như Trấn Thành. Làm phim ăn khách là cái tài trời cho, quý hóa vô cùng. Nước Nam này trời chỉ cho mỗi Trấn Thành.

Nếu Trấn Thành muốn làm phim vừa ăn khách lại vừa hay như phim Bùi Thạc Chuyên thì chắc chắn anh sẽ chuốc lấy thất bại. Khi đó, cũng như bao nhiêu người, Trấn Thành sẽ ra thứ phim vừa không hay vừa không ăn khách. Vậy nên xin Trấn Thành tiếp tục dòng phim ăn khách, đừng nghe người ta xui dại”.

Chắc chắn hai khái niệm phim nghệ thuật và phim thị trường vẫn còn tiếp tục gây mâu thuẫn trong giới điện ảnh Việt Nam, trừ khi tất cả xác định được mục tiêu chung của tác phẩm là hướng đến công chúng và nâng cao thẩm mỹ cho công chúng. Chính danh hài Trấn Thành với tư cách nhà sản xuất đã rút tỉa được “bí quyết” để có một bộ phim thành công về doanh thu, bao gồm 3 yếu tố.

Thứ nhất, phải tìm được góc độ thú vị của vấn đề để khai thác bởi nếu không đạt điều đó, làm cái gì cũng sẽ dở. Thứ hai, luôn có khao khát được kể điều đó, động lực để kể một cách trau chuốt, hay nhất và chi tiết nhất.

Và thứ ba, quan trọng không kém là phải có những góc nhìn mới lạ, lần đầu xuất hiện, mà để đạt điều này, nhà làm phim phải luôn nhìn thấy sự thú vị với mọi thứ mình tiếp xúc và luôn trăn trở với nó. Chủ đề chỉ là một phần để tiệm cận khán giả. Một bộ phim hấp dẫn phải đến từ cách làm hấp dẫn.

Bộ phim “Nhà bà Nữ” không chỉ nhận được sự quan tâm của khán giả trong nước, mà còn được cả của nhiều nhà phát hành phim quốc tế. Tuy nhiên, một thông tin hơi băn khoăn là bộ phim “Nhà bà Nữ” xuất ngoại với tên gọi “Ngôi nhà không có đàn ông” (The house of no man).

Tại sao lại thế nhỉ? “Ngôi nhà không có đàn ông” là tên một vở kịch rất nổi tiếng của nhà văn Ngọc Linh (1935-2002). Kịch bản “Ngôi nhà không có đàn ông” từng được dàn dựng nhiều lần, mà gần đây nhất đạo diễn Vũ Minh đã đưa lên sân khấu IDECAF với những diễn viên Kim Xuân, Thành Lộc, Hữu Châu, Ngọc Trinh, Vân Trang...

Nếu bộ phim “Nhà bà Nữ” lấy tên “Ngôi nhà không có đàn ông”, thì mai mốt vở kịch “Ngôi nhà không có đàn ông” mang ra nước ngoài biểu diễn sẽ phải lấy tên gì? Trước đây, bộ phim “Bố già” đã ăn theo tiểu thuyết cùng tên, thì nay “Nhà bà Nữ” lại muốn xâm phạm luôn bản quyền của vở kịch “Ngôi nhà không có đàn ông” chăng? Phim nghệ thuật hay phim thị trường cũng phải học cách tôn trọng sự sáng tạo của người khác, như một sự tự trọng tối thiểu trong đời sống văn hóa.