Hiểu chuyện

Trước khi có thủy điện, đã có những trận hồng thủy nào? Điểm ra những đợt nước lớn gây thảm họa đã xảy ra vào các năm 1913, 1915, 1917, 1926, 1945, 1964, 1968, 1969, 1971… Trong đó nổi bật có những trận lụt lớn cần nêu: Trận lũ lụt tháng 8/1913 vỡ các đê sông Đáy, sông Hồng ở Thái Bình, Hà Nam, Sơn Tây (xin dùng các địa danh cũ); ngập gần hết tỉnh Vĩnh Phúc, ngập một phần Hà Tây, Nam Định, Hà Nam, Thái Bình và Bắc Ninh. 118.640 ha lúa mất trắng. Trận lụt tháng 8/1915, vỡ đê tại 42 điểm; ngập lụt toàn bộ Hà Nội, Hà Đông, Hà Nam, Nam Định, Bắc Ninh, một phần Vĩnh Phúc; mất trắng 221.000 ha lúa.

Trận tháng 8/1945, vỡ đê tại 52 điểm ở sông Đà, sông Thao, sông Lô, sông Hồng, Phó Đáy, sông Đáy, sông Đuống, sông Cầu, sông Thái Bình; ngập lụt 11 tỉnh. Trận lụt tháng 8/1971, vỡ đê lớn ở 13 tỉnh thành phía Bắc. Trận 1971 là trận đứng thứ hai thế giới trong thế kỷ 20, chỉ đứng sau trận lụt ở sông Trường Giang, Trung Quốc năm 1931.

Trở lại thời nay, bão Yagi (tháng 8/2024) tuy dữ dội nhưng không một mét đê nào bị vỡ. Ngập lụt sâu diện rộng tại 20 tỉnh thành miền Bắc. Nhìn những con số thống kê về 4 trận lũ lụt lớn của thế kỷ 20 so với trận bão Yagi 2024 thì thấy lũ lụt ở miền Bắc hiện nay không hề lớn hơn 100 năm trước, thời mà ao, hồ chưa hề bị san lấp xây đô thị, cá thỏa sức bơi, ếch nhái kêu inh tai; thời mà chưa hề có một nhà máy thủy điện nào xả lũ. Từ xưa, bãi ngoài đê năm nào cũng ngập nên nhà cửa tạm bợ. Sau thủy điện Hòa Bình vận hành phát điện kiêm điều độ, trị thủy thì hết lũ nên ngoài đê đã đô thị hóa chóng mặt.

Theo chuyên gia thì hệ thống thoát nước của Hà Nội hiện nay có thể chịu đựng được mức 310mm trong 2 ngày. Trận mưa hoàn lưu bão Bualoi có nhiều thống kê lượng mưa khác nhau tại các địa phương của Hà Nôi, có nơi trên 600mm. Như vậy ngập lụt là điều hiển nhiên Còn nhớ năm 2008, một trận mưa với kỷ lục 800mm đã biến phố Hà Nội thành sông. Một số người quả quyết rằng ở xứ Tây văn minh thiết kế đẳng cấp mới là xứ an toàn.

Nhưng thực tế có những con số biết nói. Ở xứ văn minh kinh đô ánh sáng và các thành phố khác cũng không chịu nổi lượng mưa 350mm. Trận lũ lụt ở Trung Tây Âu tháng 7/2021 với lượng mưa 271mm/24 giờ làm cho Đức, Bỉ, Hà Lan, Luxembourg, một số vùng của Pháp, Thụy Sĩ bị ngập khiến ít nhất 243 người chết.

Trận Lũ lụt với lượng mưa 184mm trong 1 giờ ở Valencia, Tây Ban Nha cuối tháng 10/2024 làm ít nhất 232 người chết. Ta chưa quên cơn bão Katrina đã khiến tiểu bang Louisiana (Hoa Kỳ) mất khoảng 1.577 người. Thành phố New Orleans chịu tổng lượng mưa chưa tới 300mm nhưng đã trở thành “biển lớn” cuốn trôi nhà cửa, xe cộ. Cái tên Katrina đã bị “cạch mặt”, loại khỏi danh sách tên bão để hy vọng nhân loại, không bao giờ gặp lại nó nữa.

Trong thiên tai thì nhu cầu số 1 là thông tin. Cơn mưa ngày 30/9 đã biết trước nhưng công tác truyền tin cảnh báo lại khá chậm và thiếu sáng tạo. Nhiều người dân vừa ngóng, vừa hỏi nhau dò tìm đường nào dễ đi, đường nào ngập. Nhà trường còn chần chừ thông báo nghỉ học. Lề lối đợi nhau, chờ cấp trên, không dám ra quyết định còn nặng nề. Khi mưa lớn đổ xuống sầm sập thì phố thành sông, tắc cứng mọi ngả đường.

Có những người từ công sở về đến nhà mất 4 tiếng đồng hồ. Có nhà trường phải xếp hàng trăm cái bàn làm cầu cho học sinh thoát khỏi trường. Các kênh truyền hình, sóng radio, qua mạng xã hội vẫn còn “xa dân” quá.

Khi cần công nghệ chỉ dẫn theo thời gian thực thì chúng ta lại lúng túng. Đây chính là lúc người dân cần phát trực tiếp nhất chứ không phải những tin tức xa xôi, diệu vợi. Nếu không có được một bộ máy xử lý thông tin hiệu quả thì sẽ sinh nhiều bế tắc, người dân bức xúc không kiềm chế về thái độ và xấu xí về ngôn ngữ.

Trong những trận lụt lớn cũng có những điều thú vị. Có hiện tượng hòa thuận kỳ lạ giữa các sinh vật thiên địch giữa “biển” nước mênh mông. Chúng chỉ lo thoát nạn chứ không coi nhau là thức ăn nữa. Trong những khu ngập lụt đôi khi thấy trên mái nhà, cành cây nhô trên mặt nước có mèo, chuột và rắn cùng trú ngụ lo âu nhìn xa xăm, chờ đợi nước rút. Không ai biết chúng nghĩ gì lúc đó, nhưng dường như chúng hiểu chuyện hơn mọi nhà thông thái.