Tổng thống Mỹ Abraham Lincoln: Sự mềm dẻo của tính quyết liệt

Đạo diễn Spielberg nói trong bài trả lời phỏng vấn tạp chí Variety mới đây: "Tôi rất vui vì Redfrod sẽ làm phim về Lincoln, nhưng đó sẽ là một bộ phim với cốt truyện khác với bộ phim mà hãng Dream Works dự kiến sẽ làm, và tôi thiết nghĩ, có hai bộ phim vẫn tốt hơn chỉ có một". Đạo diễn Spielberg dự định sẽ tập trung vào đoạn đời của Lincoln trong Nội chiến; dự án này đã được khởi động từ vài năm trước nhưng hiện đang phải tạm ngưng vì những khó khăn về tài chính.

Tác giả kịch bản mà Spielberg định dàn dựng là Tony Kushner, người từng được nhận giải Pulitzer. Trong khi đó bộ phim mà Redford sẽ dàn dựng sẽ chủ yếu nói về cuộc đời của John Booth, kẻ đã ám sát Lincoln và nhóm mưu phản ủng hộ tên này (trong các vai chính sẽ là những ngôi sao James McAvoy và Robin Wright Penn)...

Sự quan tâm của Spielberg và của Redford hoàn toàn không chỉ xuất phát từ sở thích cá nhân mà vì cả hai nhà hoạt động nghệ thuật lớn này đều nhìn thấy trong những sự kiện đã diễn ra quanh Lincoln những tín hiệu có thể hữu ích cho ngày hôm nay.  Vậy có điều gì đặc biệt trong cuộc đời của vị Tổng thống Mỹ thứ 16 mà cho đến hôm nay ông vẫn là nguồn hứng khởi lớn như vậy đối với xã hội Mỹ?

Trưởng thành trong gian khó

Đã có khá ít tư liệu về tuổi thơ và tuổi trẻ của Lincoln. Ông sinh ngày 12/2/1809 (cùng ngày với nhà khoa học vĩ đại người Anh Charles Darwin) tại một trang trại nhỏ Sinking Spring ở quận Hardin, bang Kentucky (khi đó, đây còn là vùng biên ải). Năm 1816, gia đình của vị Tổng thống tương lai đã chuyển về cư trú ở quận Spencer nằm ở phía Tây Nam bang Indiana mà trước đó không lâu vừa được thâu nạp vào liên minh Bắc Mỹ.

Công việc khai khẩn đất đai và cuộc sống cực kỳ tùng tiệm ở vùng địa đầu của hành trình "Tây tiến" giữa thiên nhiên hoang dã và nền văn minh đang nảy nở đòi hỏi ở những cư dân khai khẩn tiền phong những sức lực thể chất và tinh thần rất lớn. Những điều kiện sống khó khăn đã làm thiệt hại nặng cả gia đình Lincoln: em trai ông đã chết khi còn rất nhỏ; năm vị Tổng thống tương lai mới lên 9 tuổi, ông đã bị mồ côi mẹ và vài năm sau đó, người chị gái của ông cũng qua đời vì sốt khi sinh nở...

Góa vợ một thời gian, người cha tục huyền. Người mẹ kế (có ba con từ cuộc hôn nhân đầu tiên) đã khuyến khích cả con mình lẫn con chồng say mê đọc sách. Nói chung, khi còn nhỏ, vị Tổng thống tương lai chỉ đến trường học tổng cộng khoảng một năm, còn lại chủ yếu ông tự học. Nguồn sách của cậu bé Abraham đã rất hạn chế: đó chủ yếu là cuốn Kinh Thánh và một vài tác phẩm văn học khác mà ông vì không có gì hơn nên cứ phải đọc đi đọc lại mãi. Chính nhờ thế nên sau này các bài diễn văn của Tổng thống Lincoln luôn chứng tỏ rằng ông có một sự hiểu biết sâu sắc các sự tích của Kinh Thánh và rất biết cách sử dụng các trích dẫn từ tác phẩm vĩ đại này để áp dụng vào các tình huống đời thường một cách đặc biệt đắc địa.

Chế độ nô lệ đã chiếm một vị trí quan trọng trong ý thức hệ của Lincoln. Họ hàng ông đều sở hữu nô lệ nhưng cha ông, một tín đồ Baptít kiên định, trái lại, luôn chống lại hiện tượng này, dẫu không chỉ vì những nguyên do đạo đức mỹ học mà còn vì, là một người lao động bình dân, ông bằng kinh nghiệm của chính mình quá hiểu thế nào là cạnh tranh với sức lao động của những người nô lệ. Gia đình vị Tổng thống tương lai đã phải long đong lận đận rất nhiều để kiếm sống bằng việc khai khẩn đất đai.

Năm 1830, gia đình Lincoln lại phải đi tìm nơi cư trú mới ở phía Tây bang Illinois, trước đó 12 năm đã xóa được chế độ nô lệ.  Càng lớn lên, vị Tổng thống tương lai càng gánh vác giúp đỡ cha mình được nhiều việc hơn. Ông làm việc chân tay rất cừ, giỏi dùng rìu nên đã được đặt cho biệt danh "thợ bổ củi". Rồi Lincoln rời khỏi gia đình đi tìm việc kiếm sống trong thiên hạ. 

Có lần, ông đã đi thuyền dọc theo sông Mississppi tới tận New Orleans và nhờ thế, đã không chỉ biết được thêm những khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ của nước Mỹ khi đó mà còn nhận ra sự thiếu hụt hạ tầng cơ sở nối liền các khu vực khác nhau ở đây. Trở về từ những chuyến đi lang thang kiếm kế sinh nhai, Lincoln định cư tại ngôi làng nhỏ Salem ở Illinois và làm khá nhiều nghề…

Cam go đời chính trị gia

Khi Thống đốc Illinois năm 1832 ra lời kêu gọi tình nguyện tham gia chiến đấu với những người da đỏ do "Chim ưng Đen" (Black Hawk) làm thủ lĩnh, Lincoln (người có ông bà nội đều từng bị người da đỏ sát hại) đã lên đường cầm súng và được các đồng đội của mình bầu làm đại úy chỉ huy đại đội dân quân của họ. Thời gian trong quân ngũ của Lincoln không lâu và cũng đã trôi qua khá thuận buồm xuôi gió.

Cương vị đại úy đã giúp cho Lincoln có thêm sự tự tin và cũng trong năm đó, ông đã cố gắng chạy đua vào Hạ viện bang Illinois. Khi vận động tranh cử, Lincoln đã nhấn vào việc mở rộng và cải thiện hạ tầng cơ sở và phát triển giáo dục. Tuy nhiên, vạn sự khởi đầu nan, những cố gắng ban đầu đã không mang lại thắng lợi cho Lincoln năm 1832 mà phải tới hai năm sau (1834), ông mới được đắc cử vào Hạ viện bang Illinois với tư cách đại diện cho đảng Whig và từ đó, bốn nhiệm kỳ liền trụ được ở đó.

Ông đã trở thành một trong nhà lãnh đạo chủ chốt của đảng Whig trong cơ quan lập pháp bang và đồng thời, rất tích cực tự trau dồi tri thức về luật học. Năm 1836, Lincoln được kết nạp vào Hội Luật gia bang Illinois. Một năm sau đó, ông chuyển tới ở Springfield, thủ phủ mới của bang quê hương Illinois...

Năm 1842, sau khi hết thời hạn tham gia Hạ viện bang Illlinois, Lincoln đã vừa dồn sức vào việc thực hành nghề luật vừa góp tay giải quyết các vấn đề nội bộ của đảng Whig. Năm 1846, ông đắc cử vào Hạ viện Mỹ. Tại đây, Lincoln bắt đầu đứng ra phê phán chế độ nô lệ trên diễn đàn Quốc hội nhưng cũng như đại đa số các chính trị gia thuộc đảng Whig, ông giữ thái độ  khá kiềm chế trong vấn đề này: ông đả phá một cách đầy cảm xúc "quy chế đặc biệt", nhưng lại không muốn liệt mình vào đội ngũ những người theo chủ nghĩa bãi nô (Abolitionist) mà ông vẫn thường phê phán vì giọng điệu hung hăng của họ…

Cần mềm sẽ mềm

Năm 1856, Lincoln gia nhập chính đảng Cộng hòa mới được thành lập và giữ vai trò thủ lĩnh của đảng này tại Illinois. Ông rất lo lắng trước những sự kiện diễn ra ở bang "Kansas đẫm máu", nơi những người ủng hộ và những người phản đối chế độ nô lệ đã làm dấy lên một cuộc nội chiến chống lại nhau. Ông vô cùng công phẫn khi Tòa án Tối cao trong bản án dành cho người nô lệ da đen Dred Scott năm 1857 đã bộc lộ thái độ dung túng cho chế độ nô lệ và bằng cách đó bãi bỏ trong thực tế thoả hiệp Missouri.

Khi thượng nghị sĩ thuộc đảng Dân chủ, Stephen Douglas, người chịu trách nhiệm chính về đạo luật Kansas - Nebraska muốn ra tái tranh cử năm 1858, Lincoln  đã đứng ra làm ứng cử viên đối lập chống lại ông này. Mặc dù thất bại  nhưng những trận khẩu chiến trình bày quan điểm về hàng loạt các vấn đề quốc gia đại sự đã giúp Lincoln thu hút được sự chú ý của cả nước và điều đó đã trở thành những ưu thế chính trị quan trọng  đối với hoạn lộ của ông trong tương lai.

Phương châm mà ông đã trích dẫn từ Cựu ước: "Bất cứ ngôi nhà nào bị chia rẽ đều không thể đứng vững được" đã ăn ngày một sâu vào ý thức của xã hội Mỹ. Theo Lincoln, nước Mỹ không thể mãi chịu đựng cùng một lúc cả sự tồn tại của chế độ nô lệ lẫn xã hội tự do và vì thế, người Mỹ cần phải lựa chọn một hệ thống xã hội khác…

Không trở thành thượng nghị sĩ được nhưng Lincoln đã được đảng Dân chủ ủng hộ làm ứng cử viên Tổng thống của mình trong cuộc bầu cử năm 1860. Và ông đã giành được chiến thắng. Lincoln nhậm chức trong một tình hình đặc biệt phức tạp bởi những tuyên bố và quyết định li khai khỏi thành phần nước Mỹ từ một số bang lúc đó đang duy trì chế độ nô lệ.

Trong diễn văn nhậm chức ngày 4/3/1865, Lincoln đã tránh những giọng điệu gay gắt, so sánh các yêu cầu được li khai như một thứ chủ nghĩa vô chính phủ nhưng vẫn nhấn mạnh rằng, ông không định thủ tiêu chế độ nô lệ ở nơi nó đang hiện hữu. Vị Tổng thống thứ 16 tuyên bố rằng ông không hề dự định gây ra xung đột vũ trang và theo ông, số phận của dân tộc nằm trong tay những người Mỹ miền Nam.

Cần cứng phải cứng

Cuộc nội chiến, cũng như các cuộc chiến tranh lớn khác của nước Mỹ, đã trở thành "giờ hoàng đạo" của chính quyền hành pháp và Lincoln đã nêu ra một tấm gương đối với các nhân vật kế nhiệm ông trong Nhà Trắng về việc làm thế nào sử dụng được hết quyền lực chính trị và quân sự của cương vị nguyên thủ quốc gia mà vẫn không vi phạm Hiến pháp. Để trấn áp lực lượng chống đối, Lincoln đã sử dụng cả những biện pháp quyết liệt như bãi bỏ quyền Habeas Corpus (quyền bất khả xâm phạm cá nhân)… Ông đã biết cách hành động quyết liệt để tình hình nước Mỹ không trở nên rối lẫn hơn nữa.

Rất được lòng những người yêu chuộng dân chủ, Lincoln đã bị những kẻ theo tư tưởng sở hữu nô lệ căm thù. Và ông đã bị ám sát khi đang xem kịch tối 14/4/1865. Thủ phạm là John Booth, một diễn viên loạn trí ủng hộ lực lượng miền Nam, kẻ đã bắn vào gáy ông 44 viên súng lục.  Ngay trong đêm đó, Lincoln đã qua đời, để lại một sự nghiệp còn nhiều dang dở.