Thi sĩ Nga Aleksandr Blok: Bình yên không ở với tình yêu

Hai người đã định cưỡng lại tiếng gọi hoang dã của trái tim nhưng uổng công vô ích. Bà Feozva tất nhiên là không đồng ý ly hôn. Nhà thờ chính giáo Nga đã buộc Mendeleyev phải sám hối. Nhưng mọi trở ngại đó không những không dập tắt được đám cháy tình yêu mà mà ngược lại, càng làm cho nó bùng sáng dữ dội hơn.

Và tình yêu éo le đó đã sinh ra một người con gái xinh đẹp mang tên Liubov (nghĩa là Tình yêu). Liubov cất tiếng khóc chào đời ngày 29/12/1881, nhưng chỉ tới tháng 8/1882 mới được đăng ký tên họ trong sách của nhà thờ, khi cha mẹ cô giành được quyền kết hôn theo nghi lễ tôn giáo.

Đó đã là một gia đình hạnh phúc. Liubov về sau có thêm được hai em trai là Ivan và Vasili cùng cô em gái Marusia. Tại tư gia của nhà bác học vĩ đại Mendeleyev thời đó thường xuyên tổ chức những cuộc hội ngộ thầy trò, khi tụ họp bên bàn ăn là những giảng viên và sinh viên cùng các văn nghệ sĩ tên tuổi.

Aleksandr Blok và Luibok Mendeleyeva.

Hàng xóm của gia đình Mendeleyev ở Boblovo, nơi họ thường về nghỉ khi mùa hè tới, có trang trại Shakhmatovo của Giáo sư thực vật học Beketov. Vị giáo sư này có một cậu cháu nội tên là Shasha, sau này là thi sĩ Aleksandr Blok.

Gia đình của Shasha khó có thể gọi là hạnh phúc. Người cha, giáo sư luật ở Trường Đại học Tổng hợp Warshaw có tật nóng tính quá độ nên hay "thượng cẳng chân, hạ cẳng tay" với bà vợ Aleksandra của mình, ngay cả khi bà đang bụng mang dạ chửa. Hay tin này, nhà thực vật học Beketov đã bắt con gái mình phải li dị anh chồng vũ phu.

Shasha lớn lên không có cha, nhưng bù lại, luôn được ở cận kề người mẹ rất mực thương con, thậm chí lắm lúc còn quá thương con, cùng người ông ngoại tuyệt vời, luôn lo lắng quan tâm tới cháu và chỉ mong cháu cũng yêu môn thực vật học như mình. Công bằng mà nói, ông ngoại đã uổng công khi muốn thi sĩ tương lai quan tâm tới môn thực vật học…

Tuy nhiên, cả hai gia tộc Mendeleyev và Beketov đều rất mê kịch. Nói cho cùng, ở nước Nga thời đó còn có việc gì làm xứng đáng hơn đối với những người hạnh phúc và không hạnh phúc nhưng luôn tràn trề năng lượng sáng tạo? Họ đã thử sức với cả Hamlet - ít ra thì trong các gia đình này đã có những gương mặt xứng đáng vào các vai chính.

Đó có lẽ là một trong những cặp đẹp nhất trong lịch sử sân khấu: thanh nữ 16 tuổi Liubov tóc vàng trong vai Ofelia và chàng trai 17 tuổi mắt màu tro Shasha Blok trong vai Hamlet. Tình yêu của họ đã bắt đầu sau cánh gà. Và đã diễn tiến tuyệt vời cho tới một thời điểm nào đó…

Shasha cưỡi chú ngựa Malchik tới trang trại Boblovo. Liubov đón anh cùng cành chi cỏ roi ngựa (verbena) đỏ. Hai người cùng nhau dạo chơi: "Như thể có tình yêu, nhưng thực ra chỉ là những câu chuyện đơn thuần về văn học, thi ca, thoát tục… Không lần nào anh ấy xin cành chi cỏ roi ngựa của tôi và cũng không lần nào chúng tôi đi lạc vào bụi rậm…".

Liubov là một thanh nữ tốt bụng và thuần phác, và chỉ muốn những mối quan hệ lãng mạn đơn giản. Cô đã không ngờ trong con mắt của thi sĩ, cô đã trở thành một biểu tượng tuyệt vời và tột đỉnh của tình yêu.

Năm 1901, Shasha Blok bắt đầu sáng tác về "Người phụ nữ tuyệt vời" và viết cho Liubov Mendeleyeva: "Em là Mặt trời của anh, là Bầu trời của anh, là Sung sướng của anh. Anh không thể thiếu em cả ở cõi này hay cõi khác. Cuộc sống của anh trọn vẹn thuộc về em từ đầu tới cuối. Em Âm vang, Vĩ đại, Tròn đầy, Tuyệt đỉnh của trái tim bé bỏng nghèo nàn tội nghiệp trong anh…".

Những lá thư như thế thực ra cũng là tiếp nối của những vần thơ trác tuyệt, cho tới nay vẫn là mẫu mực của thơ tình thế giới. Liubov thoạt đầu đã không hiểu ra điều này. Cô cứ nghĩ rằng Shasha chỉ say mê ý tưởng tình yêu của anh mà bỏ qua chính bản thân tình yêu và cả cô nữa. Đã hai lần cô định cắt đứt quan hệ với anh. Cô thi vào lớp cao cấp nữ giới, học về môn ngữ văn.

Cô cũng tham gia các tiết học kịch mà về sau, đã có ích cho cô không kém gì những tiết học triết hay khoa học tâm lý… Liubov thường xuyên tới dự những chương trình hòa nhạc ở tòa nhà Hội đồng Quý tộc, nơi tụ họp yêu thích của giới sinh viên thời ấy. Cô cũng tham gia các buổi khiêu vũ. Cũng đã có những chàng trai thích cô nhưng cô hầu như không để ý tới họ vì "toàn là những người bình thường lắm"… Cũng chẳng có gì lạ, sau những cuộc gặp gỡ với Shasha Blok thì mọi chàng trai khác đều là "những người bình thường lắm"…

Bản thân chàng thi sĩ trẻ cũng không thể nào quên được Liubov. Shasha tới trực ở gần nơi cô học và họ hay đụng nhau một cách "tình cờ". Rồi họ rủ nhau đi dạo chơi trên những đường phố mùa đông của thành Saint Peterburg... Một lần họ ngồi lên xe trượt tuyết và Shasha đã đưa đôi bàn tay không đeo găng đỡ lấy eo cô. Liubov lo lắng, lỡ đâu tay anh bị cóng thì sao… Shasha đáp: "Về tâm lý thì nó không thể nào bị cóng"… Đôi khi chỉ cần một câu nói như thế cũng đủ để một cô gái như Liubov phải lòng mê mệt…

Ngày 17/8/1903, Aleksandr Blok và Liubov Mendeleyeva đã làm lễ thành hôn trong nhà thờ Mikhail Arkhalgel tại thôn Tarakanovo, cách trang trại Shakhmatovo không xa.

Sau đám cưới, Liubov mới ngộ được ra, thế nào là làm "Người phụ nữ tuyệt vời" và biểu tượng của "Nữ tính vĩnh cửu" như thi nhân đã viết dâng tặng cô: "Tôi hoàn toàn không hiểu gì về những chuyện tình ái. Tôi lại càng không biết cách tiếp nhận tâm lý tình yêu phức tạp và không hoàn toàn đơn giản của một người chồng rất không bình thường như Shasha. Anh ấy ngay lập tức lý thuyết hóa cái gọi là việc hai chúng tôi không cần phải gần gụi về mặt thể xác vì theo anh, đó là tàn dư quá khứ, là tăm tối…

Khi tôi nói với anh ấy rằng, tôi cũng yêu cái thế giới mà tôi còn chưa được biết tới đó, rằng tôi muốn anh ấy thì anh ấy lại tung ra những lý lẽ: những quan hệ như thế không thể kéo dài, đằng nào thì anh ấy cũng sẽ bỏ tôi để đi với những người khác… "Thế còn em thì sao?". "Em cũng sẽ làm như thế…".

Quan hệ giữa Thi sĩ với "Người phụ nữ tuyệt vời" thậm chí còn được thảo luận trong những buổi tụ họp của nhóm nhà thơ theo chủ nghĩa tượng trưng. Thậm chí họ còn đặt ra câu hỏi: Tại sao lại có thể cưới "Người phụ nữ tuyệt vời"? Những nhà thơ theo chủ nghĩa tượng trưng đã cố gắng tìm kiếm sự hòa hợp giữa cuộc đời và sáng tạo.

Đôi khi họ lầm lẫn giữa cuộc sống và sáng tạo, như những đứa trẻ còn nằm nôi nhầm giữa đêm và ngày. Họ thực sự đã là những đứa trẻ. Họ lúc ấy mới chỉ ở độ tuổi 17-18. Những nhà thơ theo chủ nghĩa tượng trưng muốn hòa quyện cuộc sống và sáng tạo thành một thể thống nhất.

Aleksandr Blok rất hợp với vai trò này. Và Liubov Mendeleyeva đã trở thành đối tượng để ngưỡng vọng. Những bằng hữu của Blok như Andrey Belyi hay Sergey Soloviov đề xuất thần tượng cô và tụng ca theo kiểu chủ nghĩa tượng trưng từng cử chỉ, từng câu nói, từng trang phục của cô…

Đó đã là một trò chơi, nhưng không phải vì thế mà kém phần tàn nhẫn. Sau này, nhớ lại, Liubov đã cho rằng, ngay từ đầu trong quan hệ của cô với Blok đã là một "nền móng giả tạo". "Lý thuyết" đã vượt lên trên tình cảm nhưng rồi bị đánh bại bởi thực tế. Hệ lụy của việc này hết sức tang thương…

Một lần, Andrey Belyi, cũng là một thi sĩ thượng thặng của chủ nghĩa tượng trưng Nga đầu thế kỷ XX, như bừng tỉnh cơn mê và thấy rằng, Liubov Mendeleyeva chỉ đơn giản là một phụ nữ xinh đẹp chứ chẳng phải thần tượng gì cả. Và Belyi đã đem lòng yêu Liubov một cách mê muội. Và Liubov cũng bị rơi vào bẫy tình của một thi sĩ nữa ngoài chồng. Hình tam giác đầy đau đớn và rắc rối, Belyi thậm chí đã "ghen ngược" và thách đấu với Blok. May mà cuộc đấu đó đã không diễn ra…

Liubov dần dà hiểu ra rằng, cô không thể làm biểu tượng của chủ nghĩa tượng trưng mãi được. Bản năng tự vệ đã mách bảo cô phải tìm cách thoát khỏi vai trò kỳ cục "phu nhân của chủ nghĩa tượng trưng".

Và cô quyết định: nếu số phận là phải diễn thì sẽ là diễn trên sân khấu chứ không phải ngoài đời. Cô lấy nghệ danh L. Basargina (theo họ của người ông từng tham gia phong trào Tháng Chạp) và trở thành diễn viên của xưởng kịch do đạo diễn Vsevolod Meyerkhold chỉ đạo. Và cô đi du diễn liên miên. Dĩ nhiên là một nữ diễn viên xinh đẹp như Liubov tất yếu sẽ có những người đàn ông hâm mộ và mê đắm.

Thế nhưng, Blok vẫn như khi mới gặp, tiếp tục viết cho cô những lá thư tình dù hơi đổi giọng một chút nhưng vẫn rất dịu dàng và ân nghĩa. Trong thư, nhà thơ luôn gọi vợ mình bằng những từ em yêu, em thương, em bé bỏng… Liubov có lúc đã muốn quay trở lại với Blok. Nhưng trở lại rồi, cô càng thấy rõ hơn là quan hệ giữa họ không bao giờ có thể như trước được nữa… Tình yêu của họ quá thánh thiện nên mọi thứ trên trần thế này đều cản trở nó.

Mùa xuân năm 1908, Liubov biết mình đã có mang. Trước khi cưới, cô từng thú nhận với Blok rằng, cô sợ phải làm mẹ. Anh đã an rủi cô rằng, anh sẽ không bao giờ có con được. Khi hay tin cô có mang, Blok đã vui mừng. Thế nhưng, đứa con trai sinh ra một cách vô cùng chật vật mới được một tuần đã chết vào tháng 2/1909.

Cho đến ngày cuối cùng của đời mình, Blok vẫn thường xuyên tới thăm mộ đứa con trai được đặt tên Dmitri như ông ngoại. Còn đối với Liubov, đó lạ là cơn ác mộng mà cô cứ muốn quên đi thật nhanh. Hai vợ chồng đã cố gắng sống chung lại với nhau nhưng không thành.

Năm 1914, chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ. Dù nói ra điều này có thể báng bổ thế nào nhưng đối với Liubov, đó lại là cứu rỗi. Cô vội vã tình nguyện đi làm y tế nhân đạo và tới với các quân y viện 9 tháng liền. Cô không lo lắng chuyện nhan sắc tàn phai. Và cô vẫn nhận được những lá thư đầy tình cảm từ chồng, mặc dầu lúc này, chuyện tình giữa Blok với nữ ca sĩ Liubov Delmas đang ở đỉnh điểm.

Liubov Mendeleyeva không ghen với Liubov Delmac. Thậm chí cô còn thấy tình yêu giữa chồng cô với cô ca sĩ kia là "rất hài hòa". Nhưng đó chỉ là vẻ ngoài. Blok không cần sự hài hòa. Anh chỉ cần Liubov!

Rồi cô trở về với Blok nhưng lại đi du diễn liên miên. Trong thư gửi cô, nhà thơ than thở: "Đã mấy năm rồi anh không được nhìn thấy em, thiếu em thật buồn tẻ và khó chịu, mà tuổi già thì đang tới gần… (Khi đó Blok mới 37 tuổi - LV). Đời là thế, ta phải sống với người ta không muốn, còn với người ta muốn thì ta lại không được sống. Thiếu em thật khó khăn và cay đắng. Thế để làm gì?".

"Em rất lo lắng và em những muốn ở cùng anh, giúp đỡ anh trong giai đoạn hỗn tạp này. Nếu anh bị giết thì em cũng không thể sống được…" - Liubov viết thư cho chồng.

Ngày 1/8/1917, rốt cuộc Liubov cũng trở về Petrograd (tên gọi mới của Saint Peterburg) . Cuộc sống chung của họ với nhau đã không mang lại cho họ niềm hạnh phúc mong đợi. Tuy nhiên, khi sức khỏe cùng kiệt, trong những ngày hấp hối, người duy nhất mà Blok muốn nhìn thấy chính là Liubov Mendeleyeva. Và cô đã ở cạnh anh cho tới phút cuối cùng, khi Blok vĩnh viễn ra đi vào ngày 7/8/1921.

Liubov Mendeleyeva mất năm 1939, ở tuổi 58, trong cảnh cơ đơn. Tập hồi ký cho tới lúc đó vẫn chưa được hoàn thành nhưng những dòng chính yếu nhất về bản thân và Blok đã được viết xong: "Chúng tôi đã luôn luôn có lối thoát sang thế giới bên kia, nơi chúng tôi luôn gắn bó với nhau, chung thủy và trong sạch. Tại đó, chúng tôi luôn dễ chịu và ấm áp ngay cả nếu như đôi khi chúng tôi phải khóc về những tai họa trần gian của mình"