Nhạc sỹ Phú Quang: Còn mãi một tình yêu Hà Nội

Và chủ đề thì không hề mới, thậm chí là rất cũ với ông: Hà Nội. Hỏi ông rằng năm nào cũng Hà Nội như vậy, có nhàm không, ông chia sẻ, không bao giờ là nhàm cả. Vì với ông, Hà Nội là một tình yêu “còn mãi”...

Trong một bài viết dí dỏm, hài hước, đạo diễn Lê Hoàng có viết “Phú Quang - Kẻ bán Hà Nội”. Đúng là gần như năm nào Phú Quang cũng “bán” Hà Nội. Người Hà Nội đến với các đêm nhạc của Phú Quang để “mua” một phần nào đó trong đời sống của mình, một phần đời sống có thể rất mơ hồ nhưng không thể thiếu. Vì nếu thiếu thì chính cuộc sống của họ sẽ trở nên khô hạn hơn.

Đó là phần tình yêu với mảnh đất ngàn năm văn hiến, nơi từng ngày họ đang trải nghiệm, nơi lưu giữ quá khứ ngọt ngào hay khổ đau. Phú Quang “bán” cho họ - khán giả của mình - một Hà Nội của tâm tưởng, không phải Hà Nội “áo cơm” mưu sinh hàng ngày họ đang đối mặt. Hai chữ bán mua trong ngoặc kép ở đây chỉ để nói rằng, con người ta không thể nào chỉ sống bằng hiện tại.

Đời sống luôn cần nhiều hơn thế, cần quá khứ để yêu thương, nâng niu trân trọng, cần tương lai để hướng về. Thì Phú Quang đã mang đến cho khán giả Hà Nội của mình cái phần quá khứ và tương lai ấy. Ông ít để ý đến hiện tại trong các ca khúc viết về Hà Nội của mình. Nếu nhạc sĩ Trần Tiến viết về Hà Nội với những vẻ đẹp mộc, thậm chí là gai góc, buồn, với chú bé đánh giày, dãy phố nghèo... thì Phú Quang viết về Hà Nội hư ảo hơn.

Hình ảnh nỗi buồn trong âm nhạc Hà Nội của Phú Quang nghe như mơ hồ và sang trọng hơn. Tôi thường hay hình dung khán giả của Phú Quang là những thiếu phụ buồn, đã tươm tất với một đời sống không còn quá chằng bíu vì cơm áo, choàng khăn ngồi bên cửa sổ những mùa Hà Nội ít nắng. Như câu hát “Một chiều phai tóc em bay, chợt nhòa chợt hiện” vậy.

Dĩ nhiên chỉ là hình dung thôi, chứ âm nhạc Phú Quang, qua thời gian đã chứng minh, có rất nhiều lớp khán giả. Những người trẻ tuổi hôm nay đâu chỉ mê điệu nhảy Gangnam Style, đâu chỉ mê những bài hát sôi động hay não tình ướt át của cái gọi là “nhạc trẻ”. Không ít người trong số họ vẫn đến Nhà hát Lớn hàng năm, lặng im nghe Phú Quang, tìm lại một Hà Nội đã xưa, đã vắng, chỉ còn thoảng hương trong ký ức.

NSND Lê Khanh, người đã từng giữ vai trò MC cho các đêm nhạc của Phú Quang chia sẻ với báo chí, rằng Hà Nội trong âm nhạc của Phú Quang giống như một cô gái đẹp. Phú Quang yêu, đương nhiên rồi. Mà xung quanh chữ Yêu thì nhiều cung bậc lắm, có vui buồn, có hờn giận, có xót xa. Và mỗi một ngày qua đi, tình yêu ấy càng đằm sâu, da diết. Đôi khi ở cạnh người yêu đấy mà vẫn đầy dự cảm mất mát...

Phú Quang thường nói, ông vẫn thầm cảm ơn số phận đã đẩy ông xa Hà Nội suốt những năm tuổi trẻ. Chính sự xa cách ấy đã đóng dấu vào ông một nỗi buồn của người xa xứ. Để khi ngồi vào bàn viết, trước trang giấy trắng, trước cây đàn piano, Hà Nội là cố hương, là khuất nẻo đường về.

Chính sự xa cách về địa lý đã khiến cho người nhạc sĩ sinh ra và lớn lên trong một gia đình có 7 đời gốc gác “người Hà Nội” không nguôi nhớ thương. Và âm nhạc của ông được phủ một lớp sương mờ ký ức là vậy. Những bài hát của Phú Quang như Hà Nội ngày trở về, Mơ về nơi xa lắm, Em ơi Hà Nội phố, Im lặng đêm Hà Nội... đã tỏa ra một không gian rất riêng, không gian của kỷ niệm, của hoài niệm. Một không gian bàng bạc, nhói buốt, một tình yêu lúc nào cũng như thể sắp mất đi, xa vắng. Tôi nghĩ, không phải nhạc sĩ nào cũng tạo ra được một không gian âm nhạc riêng, đậm đặc như vậy.

Và để tạo ra được những rung cảm, sẻ chia với số đông khán giả, được chứng minh qua dòng chảy của thời gian như Phú Quang, thì điều căn cốt của nó nằm ở chỗ, những gì được ông viết ra không phải chuyện vay mượn. Nó là máu thịt của ông, là những buồn vui thăng trầm ông đã nếm trải, đã đi qua, đã chiêm nghiệm. “Tôi yêu Hà Nội vì hai điều. Thứ nhất, Hà Nội là quê hương tôi.

Tôi là một phần của Hà Nội, nên lẽ đương nhiên như bao người có quê khác, tôi cũng thiên vị với Hà Nội. Thứ nữa, tôi là một “thổ dân” của Hà Nội chứ không phải là một lữ khách thích ồn ào thường vội vàng lướt qua rồi không ngoái đầu nhìn lại, với những nhủ thầm “phố nhỏ, đường nhỏ, có gì hấp dẫn đâu”. Tôi quan sát Hà Nội kỹ, cảm nhận sâu, hiểu Hà Nội tỉ mỉ hơn người khác, và bởi thế mà yêu say đắm”.

Quả vậy, với Hà Nội, Phú Quang không phải là một lữ khách đến rồi đi. Hà Nội là cuộc đời ông, là quê nhà, là cha mẹ, là gia đình ấm áp, là nơi chốn để quay về mỗi khi “lòng xác xơ”. Và ông cũng chính là một phần của Hà Nội, dẫu một phần rất nhỏ, trong nườm nượp phố phường. Nên Hà Nội đâu chỉ là một mảnh đất địa lý, nó là toàn bộ đời sống tinh thần của ông, luôn réo gọi trong tâm tưởng của người tha hương, chào mời những xúc cảm.

Nhìn như thế thì lý giải được vì sao Phú Quang lại viết về Hà Nội nhiều đến vậy. Ông cũng là nhạc sĩ tổ chức nhiều đêm nhạc về chủ đề Hà Nội nhất. Và người Hà Nội, dường như cũng dành cho Phú Quang một thương yêu trìu mến vào bậc nhất, mỗi khi ông mang âm nhạc trở về. Những đêm nhạc của ông ở Nhà hát Lớn luôn chật kín người xem. Một cách hóm hỉnh, nói ông “bán” Hà Nội đắt hàng vào bậc nhất thì cũng chính xác.

Tôi đã từng nghe một người nói: “Sài Gòn và Hà Nội chỉ có 2 tiếng đồng hồ bay, có gì xa xôi mà lúc nào Phú Quang cũng mang tâm trạng như một người biền biệt chân trời góc bể”. Họ ám chỉ Phú Quang “làm mình làm mẩy” với nỗi buồn cố hương. Nhưng tôi thì không thích lý lẽ ấy. Nó có gì cay nghiệt, nệ thực tế một cách ác ý.

Nỗi buồn cố hương ư, hoài niệm ư, đôi khi nó hiện hữu ngay đấy, ngay trong lúc người sáng tạo đang đứng trên mảnh đất cố hương ấy. Phú Quang thậm chí đã từ biệt mảnh đất Sài Gòn, nơi ông gửi thân phận mình suốt thời tuổi trẻ, trở về với Hà Nội. Ông dựng nhà, cưới vợ mới, thở không khí Hà Nội mỗi ngày. Và ông vẫn viết về nỗi nhớ Hà Nội, thì đã sao? Vẫn muốn nhắc lại ở đây, rằng nghệ thuật không bao giờ chỉ là hiện tại.

Nghệ thuật vang lên bởi những vẻ đẹp khác hắt sáng vào tâm hồn người sáng tạo. Nó là quá khứ đã mất, là kỷ niệm đã trôi qua như bóng của con tàu để lại trên sân ga. Những cơn cớ trong tâm hồn ấy, Phú Quang có nhiều. Vì ông đã đi dọc dài cuộc đời mình với Hà Nội, theo những chiều kích khác nhau. Khi một bài hát vang lên, nó có thể là một bảo tàng, ở đó, những giá trị đã mất, đã trôi qua, được đề nghị giữ lại, như là di sản trong tâm hồn người.

Phú Quang có lý, khi mà đời sống ầm ào phát triển của Hà Nội hôm nay, với lem nhem mặt người, lam nham công trình, lai căng văn hóa không được ông để mắt tới trong âm nhạc. Ông như một người có cung mệnh hoài cổ, luôn thương nhớ những gì đã qua, đã vắng mặt. Hiện tại có khi lại mất dấu ngay chính chỗ ông ngồi...

Quay trở lại chương trình ca nhạc Hà Nội ơi, còn mãi một tình yêu diễn ra vào ngày 10 và 11 tháng 8 sắp tới đây, mà Phú Quang giữ vai trò chỉ đạo nghệ thuật, chỉ huy dàn nhạc. Ông muốn dựng lại một “chân dung Hà Nội” bằng âm nhạc, không phải chỉ qua ca khúc của mình, mà là của nhiều nhạc sĩ khác nhau. Những bài hát hay về Hà Nội được sắp xếp thành một cốt truyện.

Các diva Hồng Nhung, Thanh Lam, Mỹ Linh và các ca sĩ nổi tiếng như Mỹ Tâm, Tấn Minh, Trọng Tấn... sẽ là những người kể chuyện. Nhạc sĩ chia sẻ: “Chúng tôi không làm một chương trình mà ở đó ca sĩ xếp hàng chờ đến lượt ra hát rồi đi về. Kể một câu chuyện về Hà Nội cho khán giả Hà Nội là một thách thức. Mỗi ca sĩ đều phải vào vai của mình.

Họ kể chuyện, để tạo nên sự hoàn chỉnh của một bức chân dung âm nhạc Hà Nội. Một Hà Nội của quá khứ chiến tranh, thời bao cấp, hiện tại và cả tương lai. Một Hà Nội sinh động, phong phú qua nét nhạc của nhiều nhạc sĩ tên tuổi qua các thời kỳ như Hoàng Dương, Phan Huỳnh Điểu, Ngô Thụy Miên, Đoàn Chuẩn - Từ Linh, Hồng Đăng, Trần Tiến, Trương Quý Hải...

Những gì là tiêu biểu, đậm chất Hà Nội nhất sẽ được đưa lên sân khấu, từ cây cầu Long Biên, sông Hồng cuộn đỏ, quán nước nhỏ, chiếc xích lô, phiến đá dưới gốc cây cho đến ông đồ già, bà bán nước răng đen chít khăn mỏ quạ với ấm chè tươi, chú tiểu đồng để tóc ba chỏm, tiếng mõ rao đêm... sẽ được khắc họa sinh động”.

Nghĩa là Phú Quang muốn người xem không chỉ thỏa mãn tai nghe, mà còn mãn nhãn với âm nhạc Hà Nội. Với ông, mỗi chương trình về Hà Nội đều có ý nghĩa như một lời tri ân với mảnh đất đã sinh ra mình, nuôi mình khôn lớn, và hơn thế, cho mình một sự nghiệp. Chỉ riêng những bài hát về Hà Nội đã là một gia tài lớn, một sự nghiệp âm nhạc Phú Quang. Hà Nội đã trao tặng cho Phú Quang quá nhiều.

Và bởi mắc nợ Hà Nội nhiều đến thế, nên với Phú Quang thì, “một bài ca có đáng là bao để trả cho món nợ ra đi, nhưng khi bài ca được viết ra, người nhạc sĩ đã trả được, dù là ít ỏi kỷ niệm và những nỗi nhớ thương cho Hà Nội, nơi chứng kiến bao buồn vui còn theo suốt cuộc đời...”