Bà Võ Lệ Hồng – vợ Giáo sư Toán học Lê Văn Thiêm: Hoài nhớ khôn nguôi
Song ít ai biết rằng, phía sau nhà khoa học tài danh của đất nước, là một người vợ âm thầm cáng đáng mọi công việc gia đình. Đó là bà Võ Lệ Hồng, nguyên Chủ nhiệm khoa Ngoại - Bệnh viện Y dược Dân tộc học (TP Hồ Chí Minh).
Cuộc tình sắp đặt
Tôi gặp bà tại nhà riêng thuộc phường 26, quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Bà đang mệt nhưng biết tôi từ Hà Nội vào, muốn hỏi chuyện về GS Lê Văn Thiêm (1918 - 1991), bà vẫn thu xếp dành thời gian tiếp chuyện. Cuộc trò chuyện dù không dài vì điều kiện sức khỏe của bà không cho phép nhưng qua nỗi hoài nhớ khôn nguôi trong từng mẩu chuyện, tôi càng hiểu thêm về hậu phương của một nhà bác học tài danh.
 |
| Vợ chồng GS Lê Văn Thiêm. (ảnh: Tư liệu gia đình) |
Từ Sở Y tế Nam Bộ tập kết ra miền Bắc, cô nữ hộ sinh Võ Lệ Hồng công tác tại bệnh viện Hồng Gai do ông cụ thân sinh làm giám đốc. Một hôm có đoàn giáo sư đại học, trong đó có ông Trần Văn Giàu về Bãi Cháy nghỉ hè.
Ông Trần Văn Giàu vừa là bạn vừa là đồng hương Tân An với bác sĩ Võ Tấn Ca, cha của Võ Lệ Hồng. Vợ bác sĩ Võ Tấn Ca và vợ ông Trần Văn Giàu cùng ở Vĩnh Long. Hai gia đình càng thêm gắn bó. Không có con nên vợ chồng ông bà Trần Văn Giàu coi Võ Lệ Hồng như con gái.
GS Trần Văn Giàu hỏi Lệ Hồng đã yêu ai chưa, tính chuyện chồng con như thế nào? Võ Lệ Hồng đâu biết rằng chú Sáu đang tính làm mai cho người chồng của mình sau này.
Nguyên do là cùng công tác ở ban lãnh đạo Đại học, một người là Bí thư Đảng ủy, còn một người là Giám đốc, thấy Lê Văn Thiêm đã lớn tuổi mà chưa lập gia đình, Trần Văn Giàu có ý tác thành với cô cháu gái đồng hương. Gặp Võ Lệ Hồng xong, GS Trần Văn Giàu về nói với GS Lê Văn Thiêm: "Tao tìm cho mày được một cô, mày gặp sẽ ưng liền".
Sau đó, ông Sáu Giàu dẫn GS Lê Văn Thiêm xuống Bãi Cháy gặp gia đình bác sĩ Võ Tấn Ca. Mục đích là để GS Thiêm xem mặt, liệu có ưng ý không? Sau khi hai bên đã biết mặt nhau, trở về, ông Sáu Giàu hỏi ông Thiêm rằng: "Mày thấy sao?". Lê Văn Thiêm đáp: "Được". Thế là cứ thứ bảy và chủ nhật hàng tuần, Lê Văn Thiêm xuống khu Hồng Quảng để được gặp Võ Lệ Hồng.
Nhà khoa học nổi danh, bảo vệ xuất sắc luận án tiến sĩ Toán học quốc gia tại Pháp, tin về Việt Nam khiến GS Tạ Quang Bửu trong Hội nghị Văn hóa toàn quốc (1948) phải cất lời khen: "Chàng thanh niên 30 tuổi này đã nghiễm nhiên đứng vào hàng ngũ bậc thầy của chúng ta"; vậy nhưng chuyện tình cảm thì ông lại rất vụng về.
Bà Võ Lệ Hồng kể lại rằng ông chẳng biết tán tỉnh gì hết. Gặp nhau, ông chỉ hỏi: "Chị có khỏe không?", "Công việc thế nào?"… Ngay cả bức thư viết cho người mình yêu, khi đến tay, bà Hồng đếm được có mấy chục chữ. "Tôi thấy ông ấy hiền lành chứ không biết tán tỉnh gì cả".
Thấy ông Thiêm không biết tán tỉnh nhưng rất chân thành, chất phác, giản dị, sau mấy tháng liền đeo đuổi, bà Hồng nhận lời yêu ông. Hai năm sau, năm 1958 lễ cưới của họ được tổ chức tại 18 Hàng Chuối. Khi lập gia đình, GS Lê Văn Thiêm đã 40 tuổi nhưng trông ông rất trẻ, xấp xỉ tuổi vợ. Chẳng ai nghĩ có sự chênh lệch tuổi tác giữa hai người.
"Thấy anh Thiêm trẻ, tôi hỏi ông Trần Văn Giàu: Chú à, thế anh Thiêm bao nhiêu tuổi? Ông Trần Văn Giàu la: Cháu lộn xộn quá, biết thế thôi, cháu hỏi tuổi làm chi. Thế là tôi không hỏi nữa. Chứ lúc đó tôi biết tuổi chắc tôi không đồng ý rồi". Một nụ cười thoảng nhẹ trên gương mặt bà Võ Lệ Hồng khi kể về lễ thành hôn với nhà khoa học hơn mình tới 17 tuổi.
Kiến thức quý hơn tiền bạc
Một trong những thử thách với bà Võ Lệ Hồng là thiếu thốn về đời sống trong những năm bao cấp. Lương tháng của cả hai vợ chồng chỉ đủ chi tiêu trong 2 tuần, dù bảng lương của ông đã cao hết mức. Bà xoay xở mở phòng mạch tư, để có thêm thu nhập cải thiện trong gia đình, vừa đủ trang trải các chi phí, trong đó có hai người con đang tuổi ăn học.
Thấy GS Lê Văn Thiêm đi nước ngoài thường xuyên, nhiều người đoán già đoán non rằng gia đình ông hẳn sắm sửa đủ đầy. Nhưng với ông thì trái lại, trong những chuyến ra nước ngoài tham dự các hội thảo khoa học, chẳng bao giờ ông sắm sửa thứ gì, ông càng không biết những mẹo lận hàng như một số người khác.
Có lẽ món hàng lớn nhất ông mua sắm khi đi nước ngoài đó là chiếc xe nôi cho con trai Lê Hồng Phi mới sinh. Gửi thư từ Mátxcơva (Liên Xô) về cho vợ, GS Lê Văn Thiêm viết: "… Học thêm được kiến thức quý hơn tiền bạc nhiều".
Ông chẳng bao giờ xâm phạm vào của công dù là thứ bé mọn nhất. Bà Hồng nhớ khoảng năm 1972-1973, kiều bào ở Ca-na-đa ủng hộ cơ sở vật chất và cả tiền, nhờ đoàn công tác do GS Lê Văn Thiêm dẫn đầu chuyển về nước.
Tới Hà Nội, ông dặn bà đếm từng loại và làm biên bản nộp về Bộ Tài chính. Lần đầu tiên được nhìn thấy đồng đô la, bà Hồng muốn giữ lại 1 đô la để chơi, nhưng GS Lê Văn Thiêm không đồng ý, ông yêu cầu phải nộp toàn bộ cho Nhà nước.
“Đãng trí bác học”
GS Lê Văn Thiêm yêu thơ, bơi lội và đánh bóng bàn đều giỏi. Ông thuộc Truyện Kiều và thơ Tố Hữu. Ông ru con ngủ bằng thơ Tố Hữu. Chính vì vậy mà hai người con của ông, theo lời kể của bà Võ Lệ Hồng, thuộc thơ Tố Hữu là nhờ ảnh hưởng từ cha.
Toàn tâm toàn ý trong công việc, cả ngày ông chỉ ngồi nghiên cứu trong chuyên môn của mình. Suy nghĩ và viết lách thì thạo, còn trong sinh hoạt đời thường ông đúng là "đãng trí bác học".
 |
| Bà Võ Lệ Hồng. (ảnh NVCC) |
Bạn thân của vợ đến nhà thường xuyên mà ông chẳng bao giờ nhớ tên, nhớ người, cứ như khách đến lần đầu. Có lần ông cắp cặp đi làm, một lúc sau quay lại. Vợ hỏi quay lại làm gì, ông trả lời là tìm cái mũ. "Thế anh đang cầm cái gì trên tay kia?". Nghe vợ hỏi vậy, ông nhìn lên tay, cười xòa, rồi quay ra đi tiếp.
Một lần, ông chở bà trên xe đạp tòng tọc đi xem phim ở Rạp Tháng Tám (Hà Nội). Đến rạp, ông cầm 2 tấm vé rồi đi thẳng vào bên trong. Ngồi mãi, thấy ghế bên cạnh còn để trống, ông mới sực nhớ ra là chưa đưa vé cho vợ. Ông hớt hải chạy ra.
Bà Hồng rất giận nhưng may là chưa quay về nhà. Ngồi xem phim mà đầu óc ông vẫn đang mê mải với những công trình toán học dở dang. Xem xong, ông Thiêm lại đạp xe thẳng một mạch về nhà. Nửa đường, không thấy vợ đâu, ông mới sực nhớ là bỏ quên vợ ở Rạp Tháng Tám.
Đóng góp xây dựng đất nước
Cuộc đời GS Lê Văn Thiêm không chỉ hào quang. Ông từng gặp những khó khăn nhất định trong công tác. PGS Hoàng Hữu Yên, một nhân chứng trong giai đoạn khó khăn, đã kể lại trong hồi ký của mình về sự kiện này.
Cuối những năm 1960, Phó Hiệu trưởng Đại học Tổng hợp (Hà Nội) - GS Lê Văn Thiêm chủ trương: Trong công tác tuyển sinh, không tuyển những học sinh yếu kém vào trường đại học cơ bản, dù họ có xuất thân công nông, chỉ nên tuyển họ vào các trường chuyên nghiệp tuỳ khả năng của họ.
Chủ trương ấy là đúng. Thế mà ông bị buộc tội hữu khuynh, thiên tài chủ nghĩa, mất lập trường giai cấp. Trung ương cử đoàn cán bộ về triển khai cuộc đấu tranh chống hữu khuynh, chống xét lại.
Làm việc không biết mệt nhưng các cuộc họp khiến ông mệt mỏi hơn. Một tháng họp những 60 cuộc họp. Không than phiền hay trách móc gì ai, GS Lê Văn Thiêm cũng không nói gì với vợ.
Bà Hồng biết chuyện là do những cán bộ trong trường hỏi han, chia sẻ. Bà tỏ ra khó chịu thay, vậy mà ông cứ thản nhiên. Bà càng tin chồng vì biết ông làm việc rất đàng hoàng. Vậy mà sau khi tổ chức cử đi học chính trị trở về, nhà trường không bố trí công tác.
Giữa lúc đó, có một số ý kiến cho rằng ông Thiêm nên về xây dựng Viện Toán học. Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng viết cho GS Lê Văn Thiêm một bức thư. Nội dung đại ý theo trí nhớ của bà Hồng là Thủ tướng khuyên suy nghĩ cho kỹ và tự quyết định. Ông đem suy nghĩ của mình chia sẻ với vợ.
"Người ta đã không thích anh ở trường Đại học rồi thì không nên về. Anh hãy tới xây dựng Viện Toán học", bà Võ Lệ Hồng chia sẻ suy nghĩ của mình với chồng. Rời trường Đại học Tổng hợp, GS Lê Văn Thiêm tới xây dựng Viện Toán học và trở thành Viện trưởng đầu tiên của cơ quan nghiên cứu này.
Sau những tháng ngày đầy biến động với khó khăn, sóng gió, vai trò của GS Lê Văn Thiêm đã được Nhà nước và nhân dân đánh giá đúng. Ông được truy tặng Huân chương Độc lập hạng nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Kỹ thuật, được đặt tên đường phố tại Thủ đô Hà Nội. Song bà Võ Lệ Hồng chỉ có một điều tiếc nuối là tài năng của nhà khoa học đã không được sử dụng hết để đóng góp nhiều hơn nữa cho đất nước.
"Thủ tướng Phạm Văn Đồng có lần gặp ông Thiêm đã nói: Bây giờ ở trong nước không có điều kiện nghiên cứu, Trung ương định cho anh sang nước ngoài để làm công tác khoa học có lợi hơn. Ông Thiêm từ chối. Nửa đời ông ấy đã ở nước ngoài rồi, nay không muốn đi nữa, ông ở lại tham gia xây dựng đất nước, dù gặp nhiều khó khăn".
| Với những công trình khoa học xuất sắc, Lê Văn Thiêm là người viết trang đầu tiên của lịch sử Toán học Việt Nam hiện đại. Ông cũng là một trong những người đầu tiên đặt nền móng xây dựng Toán học Việt Nam - (GS.TSKH Hà Huy Khoái, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam). |
