Vợ của một tử tù

• Ý kiến của Chủ tịch nước sau phiên tòa xét xử phúc thẩm bị cáo Đặng Văn Hiến
• Tử tù Đặng Văn Hiến gửi đơn xin Chủ tịch nước ân xá

Tìm hiểu về thân phận khốn cùng của người đàn bà có dáng người gầy gò ấy, chỉ có thể thở dài thương cảm...

Duyên ở xứ Nùng, số nơi miền Thượng

Vợ chồng bà Khuyên, ông Hiến đều là người Nùng ở Lạng Sơn. Năm 1997, cô nông dân tên Khuyên cùng anh cán bộ y tế cộng đồng xã Đô Lương, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn là Đặng Văn Hiến nên duyên chồng vợ. Họ thương nhau vì sự ít nói, chăm làm rồi đến với nhau.

Năm 1998, hai vợ chồng sinh đứa con gái đầu lòng đặt tên Đặng Thị Nhung. Nhưng đồng lương eo hẹp của chồng và những luống rau quần quật của vợ gặp cảnh mất mùa, sâu bệnh khiến cuộc sống bần hàn của họ càng gặp khó khăn hơn.

Khó khăn kéo dài mấy năm, họ được một người họ hàng bên nhà bà Khuyên cho biết đất trong Tây Nguyên trồng cây, làm vườn tốt hơn xứ Lạng. Ngần ngừ trước cảnh phải ly hương nhưng rồi hai vợ chồng cũng đi đến quyết định rời quê đến miền đất mới mưu sinh. Năm 2005, họ rời Lạng Sơn bản quán để vào miền Thượng.

Đến Tây Nguyên, hai vợ chồng thuê đất trồng sắn (khoai mì). Gần hết vụ thì có một người Dao tên Diếp đã khai khẩn trước đó bán giấy tay vườn điều. Dốc hết tiền túi ít ỏi và vay mượn thêm họ hàng, năm 2006, vợ chồng Hiến mua lại vườn điều 5-6 tuổi đó.

Những ngày ở Tây Nguyên, vốn kiến thức y tế và 7 năm làm việc trong lĩnh vực này của Đặng Văn Hiến có đất dụng võ. Bà con có bệnh gì đều hỏi Hiến, nhờ chữa. Khu vực họ sống đúng nghĩa ô yên chướng khí. 

Ánh nắng 8-9 giờ sáng chưa đủ xua đi những cụm mây lững lờ ngang triền dốc. Thứ không khí thung lũng không có gió đối lưu này rất độc, hít vào nhiều có thể ho ra máu. Các bệnh ngoài da, sốt rét, đau bụng,... của bà con cũng được Hiến chữa chạy tận tình. Bệnh nặng hơn thì sơ cứu rồi mới chở đi viện, nên cũng yên tâm. Vì điều này cộng thêm tính chăm chỉ nên dân tiểu khu 1535 thương Hiến hết mực.

Bà Mai Thị Khuyên viết đơn ra Trung ương xin ân xá cho chồng.

Phận số không may đeo bám họ dai dẳng, chỉ 2 năm sau ngày mua được "miếng đất cắm dùi" thì chính quyền tỉnh Đắk Nông "giao đất trên bản đồ" cho công ty Long Sơn. 

Vườn điều của gia đình Hiến, vườn điều của nhiều hộ dân khác và các rẫy hoa màu lâu năm bỗng "vào trong" dự án. (Xin nói thêm là không chỉ có Đắk Nông mà các tỉnh khác ở Tây Nguyên cũng có tình trạng giao đất như vậy). 

Từ năm 2008-2016, mấy chục cuộc xô xát lớn nhỏ xảy ra ở tiểu khu 1535, xã Quảng Trực, huyện Tuy Đức, tỉnh Đắk Nông. Công ty Long Sơn tổ chức những cuộc cưỡng chế tự phát với các công nhân là người dân tộc bản địa được trang bị vũ khí tự chế, gạch đá. Bạo lực diễn ra liên tục.

Từ năm 2008-2016, việc cưỡng chế với những trận đòn tàn khốc, việc đốt phá chòi dân, rẫy điều xảy ra liên tục. Trong một cuộc họp an dân tại tiểu khu 1535, những người dân đã nói một sự thật kinh khủng, "Công nhân đánh phụ nữ mang thai đến sảy thai, đánh phụ nữ đang bế con đến rơi con xuống đất, kéo cụ già 94 tuổi dựa vào gốc điều rồi đập cán gỗ vào ngực phun máu tại chỗ"... 

Những người ở tiểu khu 1535 chìa đầu, chìa tay chân, cởi áo để tôi xem những "vết thù" chằng chịt. Cá biệt, có trường hợp của ông Trần Văn Thanh bị bảo vệ công ty dùng rựa chém sạt đầu. Ông Thanh may mắn sống sót nhưng mất đi khả năng nói, chỉ còn ú ớ và mỗi ngày đều đối diện với những cơn đau đầu quằn quại, rúm ró cả người.

Như nhiều nạn nhân khác, gia đình của bà Khuyên, ông Hiến không nằm ngoài vòng xoáy bạo lực ấy. Bà Khuyên có kể lại khi gặp tôi và các luật sư (sau ngày ông Hiến đầu thú) rằng đó là những ngày "khổ sở, uất ức không cách nào tả hết".

Và chồng bà Khuyên đã nổ súng sau tám năm dài kìm nén...

Níu một hy vọng

Tôi đi cùng bà Khuyên và vài người làng ở tiểu khu 1535 đến thăm nuôi Đặng Văn Hiến ở trại tạm giam tỉnh Đắk Nông hồi đầu tháng 7-2018. 

Thông báo vắn tắt một số chuyện xong, tôi hỏi Đặng Văn Hiến: "Anh Hiến, anh có tin vào công lý không?". Hiến đáp: "Tôi vẫn tin vào công lý nhà báo ạ!". 

Ông Hiến cảm ơn tôi và định nói gì đó nữa nhưng tôi biết thời gian thăm tù có hạn nên nhường điện thoại cho bà Khuyên nói chuyện. (tù nhân chỉ được nhìn người thân qua một lớp kính và nói chuyện qua điện thoại).

Hai vợ chồng nhìn nhau. Ánh nhìn đó không có từ ngữ nào có thể tả hết sự yêu thương. Ánh nhìn còn có cả nỗi xót xa vì bị ngăn cách. Có sự bất lực vì thân phận bé nhỏ. Có cả những tâm sự trùng phùng mà nghẹn lời chực khóc....

Ngày tòa xử vụ nổ súng Đắk Nông ở phiên phúc thẩm (bị hoãn), có rất nhiều người dân từng là nạn nhân của công ty Long Sơn tìm đến. Cũng có rất nhiều người từng là nạn nhân của việc "thu hồi đất trên giấy" tìm đến để nhìn vào bản án rồi tính tiếp. Tôi nói với bà Khuyên: "Chị hãy bình tĩnh!". Bà Khuyên nói với tôi trong nước mắt điều gì, tôi cũng không nghe rõ vì quá ồn ào.

Ngày tòa xử lại vụ nổ súng Đak Nông ở phiên phúc thẩm (sau khi hoãn), vẫn y án tử cho Đặng Văn Hiến. Bà Khuyên khuỵu xuống, khóc nấc trước sân tòa. Rất nhiều người có mặt ở đó cũng khóc...

Đạo nghĩa vợ chồng hay đạo nghĩa làm người đôi khi phải trải qua những đớn đau, khuất nhục, nhọc nhằn hay sự kém may mắn để kiểm chứng. 

Nói thêm một chút về ông Đặng Văn Hiến - chồng bà Khuyên - đó là một người cần cù, làm việc quần quật ngày đêm để nuôi vợ, nuôi con. Dân tiểu khu 1535 rất thương ông Hiến. 

Ngày ông Hiến đầu thú, toàn bộ dân tiểu khu 1535 đã khóc, dân mạn Bình Phước giáp Đak Nông cũng đến tiễn đưa. Ngày xử Hiến ở sơ thẩm, phúc thẩm, có nhiều người ở Tây Nguyên, không phải chỉ ở Đắk Nông tìm đến.

Đặng Văn Hiến đã bắn người, tôi không phủ nhận điều đó. Nhưng Hiến không vì cướp của mà bắn người, cũng không ai có thể phủ nhận điều đó!

Chỉ là tôi thực sự ngưỡng mộ cách bà Khuyên không bỏ bất cứ cơ hội nào đi tìm những hy vọng le lói để cứu mạng người đầu ấp tay gối của mình. 

Trộm nghĩ, bà Nguyễn Thị Tồn năm xưa ra triều đình Huế gõ trống kêu oan cho chồng chắc cũng khốn khổ như bà Khuyên thời này ra thủ đô xin ân xá cho chồng. Họ, đều có một tình yêu mãnh liệt với chồng và còn tin vào công lý! Thứ công lý tôi cho rằng thuần khiết, đúng nghĩa chứ không phải thứ công lý biến dạng, tha hóa.

Một vĩ thanh nhiều điều phải nghĩ

Một người bạn đời như vậy dễ có mấy ai? Đó là cách tôi nghĩ về bà Khuyên.

Bà Khuyên - vợ một tử tù - vợ của một người nổ súng để bảo vệ những gốc điều vợ chồng họ trồng trước khi có công ty Long Sơn. Thậm chí, những gốc điều ấy, ngôi nhà tồi tàn ấy của họ còn có trước khi thành lập tỉnh Đak Nông (1-2004). 

Trước khi chồng của người đàn bà này nổ súng, suốt 8 năm trời gia đình họ nói riêng và những hộ dân ở tiểu khu 1535 nói chung bị đánh đập, tài sản bị cướp phá bao nhiêu lần chính họ cũng không còn nhớ rõ.

Bà Khuyên - vợ một tử tù - vợ của một kẻ nổ súng làm chết 3 người nhưng chính họ và rất nhiều hộ dân khác đã làm đơn khiếu nại, tố cáo suốt 8 năm nhưng xã, huyện, tỉnh đều im lặng... Sự im lặng ấy đáng sợ quá!

Bà Khuyên đã khóc vì mừng khi Chủ tịch nước yêu cầu Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện KSND tối cao phối hợp Bộ Công an kiểm tra việc điều tra, truy tố, xét xử vụ án Đặng Văn Hiến bị tuyên tử hình và báo cáo Chủ tịch nước. Nhưng có lẽ điều cần thiết là sự kháng nghị và phiên giám đốc thẩm để xét xử lại vụ án.

Sự nghiêm minh của pháp luật ít nhiều bị tổn hại khi những thân phận giàu bi kịch như ông Hiến, bà Khuyên xuất hiện. Vậy thì đối tượng cần xử nghiêm chính là những kẻ đã "đạo diễn" ra thảm cảnh ấy. Để không còn những người đàn bà đội đơn ra tận Trung ương xin ân xá hay kêu oan cho chồng...