Miệng kẻ sang có gang có thép
"Coi như đã có hơn 2.500 người đã "đầu tư" tức là họ đã bị lừa gần 3.000 tỷ đồng", chỉ bởi một "chuyên gia dạy làm giàu," chắc cũng chung một khát vọng đổi đời thật nhanh chóng. Đúng vậy, nhắc đến những từ "giàu" và "làm giàu" trong thời kỳ này, không thể không nhắc đến từ "khát vọng".
Người chuẩn bị bước chân ra tòa kia, điều đầu tiên anh ta lôi kéo được người người theo mình, là từ vị thế của một người "dạy làm giàu" - như hàng loạt buổi thuyết trình và cả trang web "dạy làm giàu" nữa. Thu hút được như thế, thì những người bị dẫn dắt, nếu không phải là có "khát vọng" thì chẳng phải là cái gì khác.
Hơn ba mươi năm đất nước đổi mới, chuyển mình từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, sang kinh tế thị trường, sức sản xuất được giải phóng, cũng như xóa bỏ tình trạng ngăn sông cấm chợ để hàng hóa được lưu thông tự do hơn, đã làm thay đổi bộ mặt đất nước đến mức "kỳ diệu".
Có một chuyên gia kinh tế cũng đã từng định "phân kỳ" các giai đoạn suốt quá trình đổi mới của đất nước đến nay, ông nói giai đoạn đầu còn manh nha, tính quốc tế hóa trong một thế giới chưa cao, các nguồn lực còn chưa được huy động… nên tốc độ làm giàu của người Việt chậm hơn.
Tuy nhiên ở giai đoạn sau, ngoài các yếu tố trên được cải thiện, thì lợi dụng kẽ hở của luật pháp chưa hoàn chỉnh, hoặc chưa được thi hành nghiêm, cũng như tình trạng "buôn chính sách" và sau này còn là "nhóm lợi ích," càng ngày tốc độ làm giàu của người Việt Nam càng tăng lên đến mức chóng mặt. Và tốc độ đó, đương nhiên nằm ngoài mọi quy luật kinh tế mà thế giới cũng đã từng nghiên cứu.
Tốc độ làm giàu nhanh như thế không chỉ làm mê chính những người đang cưỡi trên chiếc "xe đua kiếm tiền" mà cả những khán giả xung quanh cũng trở nên mê không kém. Tất cả các chuẩn mực được xây dựng lại mới, phù hợp với "tình hình thực tiễn" - khi mà cả việc bùng nổ truyền thông cũng góp phần xây dựng những hình ảnh mới đẹp đẽ của giới doanh nhân và lấy sự thành công về tài chính (nói thẳng ra là số tiền anh ta có được) làm thước đo.
"Chuẩn mực gốc" bằng số tiền đó nó lấn át tất cả những chuẩn mực khác, như cách anh đối xử với những người xung quanh, với xã hội và gia đình ra sao; hay anh có thực sự hạnh phúc hay không… Người ta không cần đánh giá những tiêu chí đó, coi đó là những điều đương nhiên có không cần phải để ý.
Nhưng thực tế không phải như vậy.
Có một người bạn của tôi làm trong ngành xuất bản sách, nhận xét rằng "những cuốn sách dạy nhân văn, dạy làm người thì trầy trật may ra bán được một, hai nghìn bản, trong khi sách dạy làm giàu thì bán chạy như tôm tươi".
Nếu chúng ta vào nhà sách sẽ thấy cơ man đầu sách "dạy làm giàu," mà như giới chuyên môn về xuất bản nhận xét, nếu như vài đầu sách trong số chúng có ế, chẳng qua là do chất lượng xuất bản quá tệ mà thôi, chứ loại sách đó là không ế đâu… Và cũng chính vì dòng sách này "hút hàng" như thế nên lại xuất hiện rất nhiều sách kém chất lượng, đặc biệt ở khâu dịch thuật.
 |
Tôi cứ nhớ chuyện những bạn thanh niên đọc nghiến ngấu và biến thành "sách gối đầu giường" cuốn kể về cuộc đời của một người đã đi vào lịch sử cùng một loại điện thoại di động thời thượng. Ngoài những yếu tố như sức sáng tạo, khả năng tiên đoán cũng như dám nghĩ, dám làm, dám đi tiên phong… thì yếu tố thành công về tài chính trong câu chuyện "gối đầu giường" biến thành thần tượng này, hoàn toàn không nhỏ.
Tại sao tôi lại đi từ khía cạnh "tốc độ làm giàu" sang "mê học làm giàu?". Vì cả hai khía cạnh này có một mẫu số chung mà trên đây tôi đã đề cập, "khát vọng làm giàu".
Thực ra điều này không xấu, thậm chí là tốt, vì tôi dám chắc chẳng có ai mơ làm giàu để có nhiều tiền đi sản xuất… bom hạt nhân cả; ngược lại thì chỉ có những toan tính sử dụng những phương pháp làm giàu rất phi tiêu chuẩn, hay phi pháp và tâm niệm rằng "khi nào có nhiều tiền rồi mình sẽ tốt".
Chính vì thế nên chúng ta mới bị lừa - một khoản đầu tư với lợi nhuận rất lớn trong một thời gian ngắn, chính là "phi tiêu chuẩn" nhưng chúng ta hoàn toàn không nhận ra, mà lao vào như thiêu thân.
Chúng ta đang cho rằng "không làm điều gì xấu" nhưng thực ra, việc cố kiếm tiền bằng cách "phi tiêu chuẩn" như vậy đã là một điều không tốt rồi, mà như thế đương nhiên xác suất rủi ro chẳng cao hơn; thậm chí có người nói, với cái "mồi" thơm như thế thì chắc chắn là lừa đảo chứ làm gì có làm ăn chân chính!
Nguyên nhân sâu xa của vấn đề cũng đã được mổ xẻ nhiều, như cái "tham" của con người ai cũng có, và người không biết chế ngự nó, sẽ có ngày bị nó hại ("Tham thì thâm") Hoặc cũng có giải thích rằng chúng ta mở cửa để mọi thành phần kinh tế làm giàu quá nhanh, trong khi khía cạnh đạo đức xã hội suy đồi, đặc biệt là khía cạnh đạo đức kinh doanh hoàn toàn không có…
Trong tất cả những ý kiến về vấn đề này, tôi thấy có nhận xét của một người bạn nước ngoài rất thấm thía - sau hai mươi năm làm việc ở Việt Nam, anh thấy rằng "người Việt Nam ngày càng lười hơn". Người lao động trực tiếp, người quản lý, thậm chí cả ông chủ… tất cả đều "lười theo cách riêng của mình". Ngại việc, lười học hỏi, nghiên cứu, và cả lười vận động, lao động chân tay…
Như Ăng-ghen đã nhận ra, con người tiến hóa và trưởng thành nhờ lao động. Trong trường hợp này, người Việt Nam nếu càng ngày càng lười hơn, xa rời lao động hơn, cũng đồng nghĩa với càng ngày sẽ càng thoái hóa.
Tôi thấy anh bạn nước ngoài có lý - ham làm giàu nhanh chóng là mục đích bất chấp mọi phương tiện, chính là biểu hiện của sự lười lao động, xa rời lao động chân chính.
Ngay ở thời bùng nổ mạng xã hội bây giờ thôi, chúng ta có thể thấy được rất rất nhiều thành viên "cõi mạng" mà một ngày "sản xuất" ra được dăm bảy, mười mấy cái "status," mà để có được "năng suất lao động" lớn như thế, ngoài quỹ thời gian thì anh ta phải bỏ một lượng chất xám không nhỏ. Lười lao động chân chính, nhiều công dân cộng đồng mạng đã hướng sức lao động và chất xám của mình sang những việc vô bổ.
Quay lại với "chuyên gia dạy làm giàu" - chúng ta thấy ở đây có một logic luẩn quẩn đáng chú ý: "Tại sao anh ta phải đi lừa đảo bằng cách huy động tiền, trong khi chỉ cần đi dạy không thôi, anh ta đã quá giàu, vì mỗi buổi giảng có thể thu được hàng trăm triệu đồng?".
Đơn giản thôi, đã dạy làm giàu là phải giàu, không thì nói chẳng ai nghe; ngược lại giàu chỉ bằng giảng bài thôi chưa đủ, “con quỷ tham" nó còn lôi kéo "chuyên gia" vào khát vọng làm giàu nhiều hơn nữa…
Các "chuyên gia" như thế này bây giờ thì rất sẵn, tất nhiên hầu hết họ đều là các doanh nhân thành đạt cả, ít nhất trên tiêu chí "số tiền có được". Thậm chí có doanh nhân (có kèm theo mác tiến sĩ) còn tìm cách giải thích con đường làm giàu theo tinh thần của Đạo Phật theo kiểu "Ai bảo đức Phật không dạy làm giàu?".
Thực ra thì, Đức Phật dạy trước hết con người phải có một công ăn việc làm tốt, lương thiện để nuôi sống bản thân và gia đình; Ngài dạy cách lựa chọn công việc để không phương hại cho xã hội, việc làm giàu, cống hiến cho xã hội được khuyến khích; đồng thời Ngài dạy cho những người làm nghề buôn bán cách tránh các phương tiện làm giàu gây tổn phước và làm hại xã hội. Đến thời của chúng ta, trong xã hội Việt Nam ở thế kỷ 21 thì thậm chí những lời Phật dạy còn bị làm cho méo mó đi mong biện hộ cho những "khát vọng" đầy tham lam.
Câu chuyện "bị lừa" tương tự trong thời gian gần đây, là vụ "kinh doanh đa cấp". Câu cổ nhân nói cần phải được nhắc lại nhiều lần, rằng "sẽ không thể bị lừa nếu anh là người lương thiện", làm gì có ai lừa và ai bị lừa ở đây, là cái tham nó làm hại chúng ta thôi. Nảy sinh ra một "vấn đề của thời đại" là tôn sùng người giàu, và cứ giàu thì hễ phát ngôn, là được tung hô, thán phục, ngưỡng mộ, đúng là "miệng kẻ sang có gang có thép".
Tôi xin nhắc lại, làm giàu và người giàu, rất tốt - nhưng thái độ tung hô như thánh sống, thì lại không tốt vì chính nó thể hiện lối sống coi trọng kim tiền của chúng ta.
Đã đến lúc mỗi chúng ta phải bình tĩnh, nhìn nhận lại tất cả các tiêu chuẩn của cuộc sống.
