Bòn nơi khố rách đãi nơi quần hồng

• Mưa lũ tại Quảng Nam đạt đỉnh lũ lịch sử
• Bình Định tan hoang sau lũ lịch sử
• Rớt nước mắt nhìn cảnh tan hoang sau cơn lũ lịch sử nơi đại ngàn

Sáng sớm, có một cô gái khoảng 20-21 tuổi bị liệt 2 chân được anh xích lô bế vào tận phòng tiếp bạn đọc. Cô thưa: “Chú ơi, con chỉ có 25.000 đồng, chú nhận cho con nhé!”. 

Chảy nước mắt, cô phân bua: “Đọc báo, con thương bà con quá, khóc hồi hôm đến giờ. Con móc len thuê, lương hổng có bao nhiêu. Sáng nay lục hết con cũng chỉ còn có 35.000. Chú Bảy (ông xích lô) ở gần nhà nên lấy rẻ, chở con từ Phú Nhuận lên đây (Q.I) nhưng chỉ lấy con 10.000 thôi. Số còn lại, cô chú cho con góp với bà con, đừng chê ít tội con nghe chú!”.

Tất cả những người có mặt trong phòng lúc đó nghe cô nói đều bật khóc. Tôi đưa biên nhận, bảo: “Em đừng lo. Tấm lòng của em lớn gấp vạn lần số tiền. Chúng tôi sẽ không bao giờ quên điều đó”. Ngay khi đó, tôi nhác thấy anh xích lô đứng kế bên thoáng tần ngần cho tay vào túi, rồi thở dài và rút tay ra, cùng tôi đỡ cô gái đưa ra xích lô.

Sẩm tối, đột nhiên anh xích lô ấy quay lại tòa soạn. Có lẽ dầm mưa cả ngày nên môi anh tái ngắt. Anh để nguyên cả áo mưa xộc vào phòng tiếp bạn đọc, phân bua: “Tui sợ đến trễ, hết giờ các anh chị về mất. Hồi sáng nghe con nhỏ nói, tôi chịu không nổi. Tui tự hứa là bữa nay đạp (xích lô) được bao nhiêu, tui gửi cho bà con bấy nhiêu. Mà xui quá, sáng giờ mưa dữ trời, ế rệ, được có bi nhiêu hà... Cho tui góp chút...”.

Tác giả với bà con nghèo trong đợt cứu trợ áp tết Mậu Tuất 2018 tại Đồng Xuân, Phú Yên.

Lộn hết túi, anh lôi ra một mớ tiền lẻ, vuốt thẳng. Tất cả có 67.000 đồng. Anh ngăn chị thủ quỹ viết biên lai, bảo: “Tôi đã định không đến vì có ít quá. Thôi mà, anh chị cho tui góp là được rồi, biên lai chi nữa”. Tôi giải thích: “Anh không cần biên lai, nhưng chúng tôi là người nhận thì cần vì cần minh bạch. Anh yên tâm, tấm lòng không khi nào đo bằng con số”. 

Nói thật lòng mà tôi vẫn tự ngượng chín người, bởi vừa có một chút sáo ngữ đã bật ra không hợp chỗ. Anh xích lô không để ý, tiếp luôn, còn văn chương gấp nhiều lần nhà báo: “Vậy ghi lá rách đùm lá rách hơn, vậy đi!”. Rồi phẩy tay đi mất, như thể vừa cất đi gánh nặng, hào sảng như một trang đại hiệp!

Một tháng sau, đoán trước nên tôi có mặt ở Huế ngay khi đang diễn ra trận lụt “bà thêm” 23-10 âm lịch. Suốt ngày lội nước ngang thắt lưng trong thành nội, lội bùn bên Kim Long đến tận đầu gối, đi thuyền, đi trực thăng... đến nhưng nơi cần đến, hơn 8h tối đám báo chí mới tạm ngưng. 

Không khách sạn, nhà nghỉ bình dân nào không ngập để có thể đón khách, tôi may mắn được đồng nghiệp Lâm Chí Công (Báo Lao động) xin cho ở ké chỗ nhà khách Công đoàn. 

Quăng ba lô, thả uỵch tấm thân xuống nệm, tôi lập tức vọt cả người lên suýt đụng trần nhà. Tấm nệm kêu cái oạp, nước phọt lên. Trời ạ, thì ra căn phòng tầng trệt trước đó cũng ngập sâu trong nước nên ướt sũng hết... Đến gọi tôi đi tìm chỗ ăn tối, Lâm Chí Công cười như nắc nẻ, bảo: “Phòng tôi trên lầu, khô, tôi có biết dưới ni ướt mô!”.

Bữa ăn tối đã được đặt sẵn, không chỉ cho tôi, Công và mấy anh em báo chí mà còn cho khoảng... 40 người của các ủy ban, hội, ngành địa phương nữa. Đang mưa lũ vẫn thức ăn la liệt. 

Tôi hết sức kinh ngạc, hỏi: “Ai bày ra thế?”. Một ông gầy quắt ngồi gần, tự giới thiệu là cán bộ của một hội ở địa phương vừa gắp cho tôi tới tấp, vừa trả lời: “Cứ ăn đi, tội gì. Cái này bọn nó đặt khi chưa lụt kìa. Phí tiếp khách khi bão lụt, ai dám không duyệt. Tiền chùa, có khai 3 lần cũng duyệt, tội gì không ăn!”.

Không ai bảo ai, tôi và Công đưa mắt nhìn nhau và cùng xô ghế đứng dậy. Vài ba anh em báo chí khác có mặt trong phòng khi hiểu ra cũng im lặng rời phòng. Số cán bộ địa phương thì ngồi yên. Bão lụt, thiên tai... đang trở thành một dịp để người ta đãi đằng nhau và phung phí lòng hảo tâm của những anh xích lô, cô gái tật nguyền trên cả nước.

Không có chỗ ngủ, đói bụng, cả đêm đó đám báo chí đành thức và... làm việc tiếp. Quan sát, tôi thấy bà con vùng lũ đã đứt bữa mấy hôm, đói lả. Mì tôm không phải là món có thể giúp nhanh lại sức mà cũng chỉ ăn sống, tứ bề nước giăng, chỗ đâu mà nhóm lửa để nấu?  

Điện thoại về TP Hồ Chí Minh, anh Phạm Văn Chiến, Phó Cơ quan đại diện của báo cho biết: “Vinamilks đồng ý cho 6 tấn sữa đặc. Nước đóng chai thì em lấy tại Huế đi. Quan trọng là chở ra bằng cách nào đây?”.

Thêm hàng chục cuộc điện thoại nữa, tôi được Thiếu tướng Trần Việt, Phó Tham mưu trưởng Phòng không - Không quân, người trực tiếp chỉ huy cầu hàng không cứu trợ, đầu cầu Phú Bài đồng ý bố trí cho một chuyến AN-26 (Không quân Việt Nam chỉ có 2 dòng máy bay Antonov là AN-26 và AN-30) từ Tân Sơn Nhất ra.

Ông quát trong máy: “Bố mày! Đến Phú Bài thôi nhé. Bốc hàng rời sân bay, đi đâu, bằng gì là việc của mày. Gọi vô Sài Gòn, bảo chở hàng ra sân bay ngay đi. 6h sáng đưa người ra mà bốc”.

Đã 3h sáng, tôi đành gọi hú họa cho Đại tá Bạch Hiền, Giám đốc Công an Thừa Thiên - Huế. Chưa dứt hồi chuông, đầu dây bên kia đã cầm máy ngay. Ngại quá, sau khi xưng tên, tôi hỏi thêm một câu rất biết điều: “Làm phiền thủ trưởng, không biết em có phá giấc ngủ của thủ trưởng không ạ?”.

Lập tức, ông Đại tá mắng té tát: “Ngu thế! Lũ lụt thế này, dân chưa ngủ, anh chưa ngủ, tôi ngủ là ngủ kiểu gì? Chuyện gì, nói lẹ!”. Rồi chốt luôn: “5h30 anh đón ở sân bay, tôi cho 2 xe, 10 lính ra. Anh bảo chia hàng ra làm hai, một đi mấy xã ven biển Hương Thủy, một ra Quảng Điền. Đừng ngủ quên đấy”.

Chưa bao giờ bị mắng tới tấp mà tôi thấy... sướng đến thế, đủ để quên khuấy luôn bữa ăn khốn nạn chưa đụng đũa lúc đầu hôm. Kinh nghiệm cho thấy 3h sáng gọi điện mà vẫn bắt máy ngay thì đích thị ông Đại tá chưa từng gặp mặt ấy là người đáng kính! Nói cấm cãi!

Tác giả (ngoài cùng, bên phải) cùng các đồng nghiệp báo chí tác nghiệp trên sông Thu Bồn trong đợt lũ lịch sử tháng 11-1999.

Năm 2003, cũng sau mùa lụt, tôi đi xin, được ông Duy Lợi đồng ý tài trợ 40 triệu đồng để mổ mắt cho một huyện phía trên núi của quê tôi, Hà Tĩnh. Giám đốc Trung tâm Y tế huyện đề xuất mổ Pharco, 650.000 đồng/ca, tôi cương quyết gạt đi vì giá cao. Bác sĩ Bệnh viện Hà Tĩnh đồng ý hỗ trợ không tính công, mổ thường. Số tiền đó, chúng tôi lo được cho 100 bệnh nhân.

Gần trưa, chưa xong buổi mổ, tay Giám đốc Trung tâm đã mời tôi với đồng nghiệp cùng nhà báo Nghiêm Xuân Luận vào phòng, thẻ thọt: “Anh Lam hè, cái ni giừ gởi lại anh 20 hay 30 hè?”. Tôi ngơ ngác. Luận cau mày, nói nhỏ: “Phần trăm”. Bực quá, tôi quát luôn: “Tuyệt đối không. Anh đưa tôi đủ danh sách có chữ ký 100 bệnh nhân được mổ. Tôi sẽ đếm từng ca. Thiếu 1 người, tôi bảo đảm anh nên nghĩ chuyện viết đơn từ chức”.

Trưa, Trung tâm lại đặt cơm sẵn. Cả bác sĩ và nhà báo chỉ chục người, bữa ăn được chuẩn bị cho hơn ba chục. Ngoài tay giám đốc và cô văn thư, những vị khách còn lại chỉ khi vào bữa ăn tôi mới gặp lần đầu. Cuối bữa, cô văn thư theo ánh mắt của sếp đưa ra 2 phong bì cho tôi và Luận, được phụ họa bằng cái xoa tay của tay giám đốc, rằng “có chút quà”...

Luận khó chịu quay mặt đi. Tôi ngó thẳng mặt tay giám đốc nhưng nói to cốt để cô văn thư nghe: “Kiểu này chắc anh ấy không làm giám đốc được lâu. Em cầm luôn đi. Coi như sếp em cho em 2 cái phong bì đó”. Như đỉa phải vôi, tay giám đốc giật ngay lấy 2 cái phong bì và lí nhí: “Dà, xin lỗi. Hai anh đừng hiểu lầm, không đáng, không đáng mô...”.

3 tháng sau, anh ta gọi điện chửi tôi ác, ăn ở không có hậu, làm anh ta bị kỷ luật, mất chức! Thật ra tôi không hề liên quan, chỉ "trót" dự đoán quá chính xác khi nói mỉa mai với cô văn thư của anh ta mà thôi.

Áp tết Mậu Tuất vừa rồi, tôi mang theo 100 phần quà của cơ quan phối hợp với một đơn vị địa phương đi úy lạo bà con nghèo ăn tết. Tôi được ông cán bộ đầu ngành của tỉnh mời ăn tối. 

Khi tôi đến, tiệc đã nửa cuộc, có khoảng 35 người, từ 4 đoàn khác nhau đều đến từ TP Hồ Chí Minh. Bàn tiệc đầy cao lương mỹ vị, uống toàn rượu vang Ý Negroamaro Salento, khoảng 800.000 đồng/chai ngoài thị trường, vào nhà hàng VIP chắc chắn sẽ đắt hơn gấp rưỡi.

Được ông cán bộ chức đầu ngành trịnh trọng giới thiệu và cảm ơn vì đã thay mặt tờ báo “quan tâm và hỗ trợ địa phương, giúp bà con còn nhiều khó khăn”, tôi vẫn tin mình ngồi nhầm chỗ. Nhẩm sơ, tôi tin chắc giá bữa tiệc không thể dưới 30 triệu đồng. 

Rất có thể, phiếu đề xuất thanh toán với cơ quan chủ quản của họ sẽ ghi là để tiếp... “đoàn nhà báo” (chỉ gồm 2 người nhưng cậu lái xe đã ý tứ không vào ngồi) vừa đem đến trao tận tay người nghèo được có 50 triệu. Tôi lại lấy lý do có việc đột xuất, chào và rời bàn ngay, bất kể sự bực tức ra mặt của ông cán bộ hàng tỉnh.

Ông ta bảo: “Anh Lam khách sáo quá. Chắc lần sau không dám làm việc với anh Lam nữa”. Tôi lễ phép đáp: "Tôi cũng chắc vậy”.

Những câu chuyện như vậy thật ra không hề mới, không hề hiếm. Nó đang khá phổ biến ở mọi nơi trong giới quan chức. Nó đang khiến tôi chua cổ họng khi đặt cạnh nhau về tâm thế, lòng tự trọng của người cho và người nhận trong cùng câu chuyện từ thiện. Tôi gọi đó là cách “bòn nơi khố rách đãi nơi quần hồng”.

Một vết ô thời cuộc mà tôi muốn nhưng bất lực trong việc ngăn hay tẩy nên thường xuyên phải sắm vai một kẻ vô danh đắc tội. Chỉ chắc một điều, tôi sẽ không bao giờ ngồi cùng bàn lần thứ hai với người tôi không muốn nhưng đã phải nhắc. Chuyện đồng hành lần nữa thì quên đi.