Hà Nội trong tôi

1. Hà Nội hôm nay đã đổi thay rất nhiều. Vào những năm 50 của thế kỷ trước, Hà Nội mới chỉ rộng 150 km² với gần 450 ngàn người, tập trung đông đúc tại nội thành nơi có Hoàng Thành, khu phố cổ, khu phố Pháp. Khi Thủ đô được giải phóng (10/10/1954), dân số tăng nhanh cùng với sự phát triển các khu nhà ở tập thể mới được xây dựng, như Kim Liên, Trung Tự, Giảng Võ, Thành Công…

Và đến hôm nay, trải qua 60 phát triển và mở rộng địa giới hành chính, Hà Nội đã rộng tới 3.344km², dân số lên tới 6,5 triệu người, trở thành một trong số 14 đô thị lớn nhất thế giới. Cùng với sự phát triển chung về kinh tế-xã hội, thì diện mạo kiến trúc Hà Nội cũng không ngừng biến đổi.

Nhiều người sau hàng chục năm đi xa trở về không khỏi ngỡ ngàng trước những con đường rộng thênh thang, nườm nượp xe ôtô, xe máy, hai bên là các tuyến phố mới với các tòa chung cư, khách sạn, văn phòng cho thuê có kiến trúc hiện đại, cao hàng chục tầng cùng vô vàn siêu thị, trung tâm thương mại, nhà hàng rực rỡ biển hiệu quảng cáo, đêm đêm sặc sỡ đèn màu… Họ đã phải xúc động thốt lên: “Hà Nội bây giờ giống Bangkok quá!”.

Tôi là người Hà Nội, tự hào mà nhận thế, bởi tôi sinh ở làng, nhưng cả cuộc đời lại lớn lên và gắn bó với thành phố yêu thương này. Hà Nội trong tôi có một cái gì đó thật đặc biệt, gần gũi và thân thuộc. Nó không hề giống Bangkok hay một đô thị hiện đại nào đó trên thế giới như Tokyo, Seoul, Trùng Khánh, Thượng Hải… cho dù hôm nay, Hà Nội đã xây dựng được một khối lượng kiến trúc khổng lồ với hàng ngàn công trình được cải tạo và xây dựng mới, cùng hệ thống hạ tầng giao thông đa chiều và đa tầng, mang lại cho thành phố cổ và cũ này một diện mạo mới theo hướng hiện đại. Đó là Trung tâm Hội nghị Quốc gia, Bảo tàng Hà Nội, Sân vận động Quốc gia, Trụ sở các Bộ như Công an, Nội vụ, Tài nguyên - Môi trường, Bộ Ngoại giao (mới), Đài Truyền hình Việt Nam… 

Là các chung cư cao 20-30 tầng, thậm chí lên tới gần 80 tầng mang phong cách kiến trúc quốc tế  như tòa nhà Keangnam nổi tiếng (và cả tai tiếng). Là các khu đô thị mới như Times City, Royal City, Trung Hòa - Nhân Chính, Nam Trung Yên, Nam Thăng Long, Linh Đàm… hay bên kia mạn Bắc sông Hồng là các khu đô thị Vincom Villages, Việt Hưng, Sài Đồng.v.v… Là các đường vành đai 1, vành đai 2, vành đai 3 và sắp tới là vành đai 4, vành đai 5… cùng các tuyến đường trên cao, đường sắt trên cao và cả tàu điện ngầm nữa đã và sẽ được xây dựng.

Có thể kể ra: tuyến đường sắt trên cao Nhổn - Ga Hà Nội, Cát Linh - Hà Đông, Nam Thăng Long - Tây Hà Nội và tuyến Nam Thăng Long - Trần Hưng Đạo. Tuyến đường cao tốc trên cao ở vành đai 3 từ Mai Dịch qua Khu đô thị Bắc Linh Đàm dài 9 km. Ở vành đai 2 là tuyến từ Nam cầu Vĩnh Tuy - Ngã Tư Sở dài 5 km, do Tập đoàn Vingroup làm chủ đầu tư dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2016; tuyến tàu điện ngầm dài  6 km có vốn đầu tư lên tới 1,6 tỷ USD, với điểm đầu từ phố Trần Hưng Đạo đến điểm cuối đặt tại nút giao thông Nguyễn Trãi…

2. Không thể kể hết ra đây những đổi thay của kiến trúc Hà Nội làm ngỡ ngàng nhiều người đi xa trở về. Sự phát triển của Hà Nội như một quy luật tất yếu của quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa. Công cuộc đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế  đã mang đến cho thành phố này những thuận lợi to lớn để tạo nên sự đổi thay ngoạn mục, nhưng cũng đặt ra biết bao thách thức.

Hà Nội như một cơ thể khoác trên mình chiếc áo quá rộng của một đô thị lớn vào loại hàng đầu thế giới về diện tích và dân số, nhưng lại đang rất thiếu những yếu tố cơ bản để cấu thành nên một đô thị hiện đại có tầm vóc trong khu vực và trên thế giới. Đánh giá kết quả sau 5 năm sáp nhập và mở rộng địa giới hành chính, thì một trong số thành công nổi bật nhất là xây dựng nông thôn mới.

Các khu đô thị mới (không dành cho người nghèo) được xây dựng hiện đại, tiện nghi đem đến cho Hà Nội một bộ mặt kiến trúc mới đầy lãng mạn, nhưng nhiều nơi lại không đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật và xã hội. Một thời gian dài, công tác quản lý quy hoạch xây dựng và quản lý đô thị bị buông lỏng. Không hiếm dự án khu đô thị mới được xây dựng theo kiểu chia lô bán nền, thiếu không gian xanh, mặt nước và không gian công cộng để phục vụ nhu cầu của cuộc sống.

Nhiều nơi không có hệ thống giáo dục công lập như trường học, nhà trẻ, mẫu giáo mà thay vào đó là các trường quốc tế với học phí tính bằng hàng ngàn, hàng chục ngàn USD. Các khu đô thị mới do thiếu sự gắn kết với nhau nên trở thành các ốc đảo có bộ mặt kiến trúc giàu sang nhưng cô độc. Hà Nội vốn là thành phố của cây xanh, mặt nước, nhưng trong quá trình đô thị hóa và phát triển, hơn 50% diện tích đó đã biến mất để nhường chỗ cho các khu đô thị và công trình mới.

Sông Hồng, dòng sông Mẹ, dòng sông đã hàng vạn năm cần mẫn chở phù sa bồi đắp để nên hình hài của mảnh đất Rồng bay, giờ đang bị lãng quên. Nhiều đoạn chảy qua khu vực Hà Nội bị ô nhiễm nặng nề bởi rác thải, phế thải độc hại do chính cư dân thành phố này đổ xuống?!. Hà Nội là thành phố chứa đựng trong đó một bề dày lịch sử văn hóa với bao lớp tầng lớp.

Các di tích đình, đền, chùa, miếu… những dấu tích kiến trúc trong khu vực Hoàng thành; rồi các khu phố cổ, khu phố Pháp và kiến trúc mới được xây dựng sau khi Thủ đô giải phóng, mà đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới, chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, mở cửa và hội nhập quốc tế, chính là những lát cắt đa chiều phản ánh sự phát triển liên tục, thăng trầm và mâu thuẫn của kiến trúc thành phố ngàn năm tuổi.

Tôi không phải là người thích mơ mộng hão huyền và hoài cổ, nhưng tôi thực sự ấm lòng mỗi khi đi trên những con đường thân quen của Hà Nội cũ rợp mát bóng cây, với các công trình xây dựng theo trường phái kiến trúc Đông Dương do Kiến trúc sư người Pháp thiết kế như: Phủ Chủ tịch, Nhà hát Lớn, Tòa Khâm (nay là Nhà khách Chính phủ), Bảo tàng Lịch sử, Trường đại học Tổng hợp, Thư viện Quốc gia, Viện Vệ sinh dịch tễ, Trụ sở Bộ Ngoại giao… hay các ngôi biệt thự mang phong cách kiến trúc miền Nam nước Pháp, trải qua bao tháng năm vẫn còn đó, bền vững, lộng lẫy, kiêu sa, đẹp đến nao lòng trước các kiến trúc hỗn tạp của nền kinh tế thị trường hôm nay.

Khu phố cổ Hà Nội với mạng lưới đường ô cờ mà người Pháp quy hoạch cuối thế kỷ 18 với những tên phố “Hàng” độc đáo mà không một đô thị cổ nào trên thế giới có được vẫn còn đó. Cuộc sống nơi đây vẫn sôi động, bán mua suốt ngày đêm, minh chứng sống động của một Thăng Long thành phồn hoa đô hội, cách đây hơn mười thế kỷ, cho dù nhiều ngôi nhà ống đặc trưng, lô xô mái ngói thâm nâu đã mất dần đi, để thay thế vào đó là các khách sạn mi ni, nhà phố nhiều tầng, kiến trúc lai căng, kệch cỡm.

3. Hà Nội của tôi đang đổi thay! Nhưng Hà Nội sẽ không bao giờ giống Bangkok như ai đó đã từng nghĩ. Bởi vì, dù phát triển đến đâu, hiện đại đến đâu, thì mãi mãi vẫn còn đó một không gian văn hóa lịch sử trải dài suốt ngàn năm. Một Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội cổ kính với danh thắng Hồ Gươm, Hồ Tây, cùng hàng ngàn di tích đền, đình, chùa, miếu và di sản văn hóa thế giới Hoàng thành chứa đựng bao trầm tích của cuốn biên niên sử hào hùng và bi tráng của một thuở ông cha ta dựng nước và giữ nước.

Kiến trúc Hà Nội hôm nay và mai sau dù hiện đại đến đâu thì vẫn phải mang hồn cốt, bản sắc văn hóa của một đô thị - kinh thành ngàn năm tuổi. Tôi và những người yêu Hà Nội sẽ mãi tin vào điều đó.

Hà Nội vẫn đang đổi thay!

Hà Nội, mùa Thu, tháng 10/2013