Nghiện cờ bạc dưới góc nhìn tâm lý học

• Để phòng ngừa nạn cờ bạc

Con đường của người nghiện cờ bạc

Ước tính từ các nghiên cứu cho thấy khoảng 60-70% con bạc có hành vi phạm pháp để tiếp tục chơi, 30% con bạc cũng là người nghiện chất (rượu hoặc ma túy), 20% con bạc vỡ nợ bị tổn thương sức khỏe tâm thần trầm trọng và có ý tưởng tự sát.

Việc đánh bạc của một cá nhân thường bắt đầu từ việc chơi cho vui, chơi vì sự xã giao với bạn bè. Sau đó trở thành thói quen với tần suất chơi nhiều hơn. Người chơi ngày càng bận tâm với việc đánh cược, nhu cầu chơi bạc với số tiền mỗi lúc một tăng để có thể đạt được niềm vui như mong muốn. Khi thua đau, cá nhân cũng muốn ngưng hoặc không chơi nữa nhưng luôn thất bại với quyết tâm của mình. Họ lại trở về với đánh bạc như một cách làm dịu đi những những trạng thái tâm lý khó chịu, trốn tránh những vấn đề trong công việc hay mất mát trong mối quan hệ. Họ bắt đầu nói dối, gian trá, lừa lọc và làm những hành vi phạm pháp để có thể tiếp tục chơi bạc. Lúc này, việc đánh bạc đã trở thành hành vi nghiện.

Về hoạt động sinh lý thần kinh, một trong những yếu tố dẫn đến nghiện đánh bạc là cái "thú" của việc thắng bạc hoặc gần thắng bạc. Cảm giác này được tạo ra do nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh dopamine và endophin tăng lên trong khi chơi bạc.

Các chất này tiết ra trong não cũng giống như khi một vận động viên maraton chạy về đích sẽ chỉ có sự hưng phấn và ức chế đi cảm giác đau mỏi. Chính vì vậy, nhiều người bắt đầu đánh bạc như một chiến lược để trốn tránh khỏi cảm giác trầm buồn, chơi bạc cũng giống như uống rượu là cách để giải tỏa sau "một ngày làm việc hụt hẫng"... Quen dần, cá nhân cảm thấy kích thích và dễ chịu khi chơi, sử dụng nó như một cách chạy trốn thực tại dù cho chơi bạc có thắng hay thua.

Về khía cạnh tâm lý, nghiên cứu chỉ ra những người mắc chứng tăng động giảm chú ý (ADHD) thường có xu hướng vướng mắc với đánh bạc nhiều hơn. Cơ chế của việc này là khả năng kiểm soát xung động. Việc dính líu đến bài bạc thường được chứng minh liên quan chặt chẽ đến khả năng "kiềm chế sự ham muốn".

Trong những thực nghiệm truyền thống, những đứa trẻ được giao trông một đĩa bánh với lời dặn là không được ăn sau 5 phút cho đến khi mẹ quay lại nếu không sẽ bị phạt. Những đứa trẻ nào không có khả năng "nhịn" ăn bánh thường có xu hướng dễ nghiện đánh bạc hơn. Nó sẽ lý giải cho xu hướng ở những người đánh bạc là phản ứng quá mức với việc thắng bạc nhỏ (cái bánh phần thưởng) mà bỏ qua những hậu quả tiêu cực bị thua lớn sau đó (hình phạt của mẹ).

Việc không thể dứt ra được hành vi đánh bạc cũng được các nhà tâm lý hành vi lý giải bằng các phản ứng điều kiện hóa nuôi hy vọng. Hành vi đánh bạc sẽ được duy trì bởi những phần thưởng (trận thắng) ngẫu nhiên không liên tục. Ví dụ sau một vài lần thua đau đầu tiên, người đánh bạc sẽ có tâm lý "đánh nốt trận này nếu thua thì nghỉ" nhưng trận đó lại thắng.

Trận thắng đó làm con bạc tiếp tục dốc vốn và thua tiếp. Đến khi thua đến mức không thể chịu đựng và gán nợ được nữa, đang quyết dừng lại thì lại nhận một "quả đậm". Chính cơ chế này làm cho con bạc luôn nuôi hy vọng sẽ gặp vận may trong những lần sau và không thể dứt ra được. Khi đánh bạc chuyển lên các ứng dụng và đánh bạc với máy, nhiều nguy cơ nhà cái can thiệp điều khiển được tỉ lệ thắng thua thì con bạc càng bị thao túng tâm lý và không thể cai nghiện cờ bạc. Nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng những người đánh bạc khó dứt ra hơn nếu ngay khi mới chơi đã thắng một hai quả đậm. Việc thắng sớm sẽ bóp méo những nhận thức logic về kết quả đánh bạc và củng cố cho những mất mát sau đó bằng những cú thắng đậm hơn trong tương lai.

Khi đánh bạc, người ta cũng hay có những niềm tin sai lầm kiểu như nếu một sự kiện xảy ra lặp đi lặp lại thì kiểu gì một sự kiện khác cũng sắp xảy ra. Nếu một vài lần đã ra mặt sấp, người chơi sẽ dồn tiền càng lớn vào mặt ngửa mà không biết rằng trên thực tế, tất cả những lần chơi, việc ra sấp hay ngửa sắc xuất luôn  là 50%.

Một niềm tin phi lý và có phần mê tín dị đoan là nhiều người tin rằng có thể nghĩ ra một hệ thống hoặc các nghi thức để thắng bạc. Tôi biết có những người, sử dụng các phép đối chiếu theo một phương thức của cá nhân để dự báo kết quả xổ số. Chơi bạc trong casino, người ta thường mách nhau chọn máy đánh bạc "nóng" mà tránh các máy đánh bạc "lạnh". Họ cho rằng chơi tiếp một máy đã chạy một thời gian (máy nóng) dễ thắng hơn là máy lạnh, không được ai sờ đến. Khảo sát những người đến sòng bài cho biết rằng rất nhiều người đã thực hiện một nghi thức nào đó hoặc thậm chí mang theo mình một lá bùa may mắn.

Hiện nay, cùng với sự phát triển của công nghệ, tội phạm mạng cũng phát triển rất nhiều các hình thức cờ bạc, trên mạng từ sòng bạc trực tuyến đến sàn giao dịch cá cược trực tuyến (như cá cược bóng đá), đánh bạc qua chơi game trực tuyến...

Việc đánh bạc trực tuyến lại càng thu hút nhiều người vì tính tiện lợi, giá trị đồng tiền để đánh bạc lớn hơn, sự đa dạng và hấp dẫn của các trò chơi và đặc biệt là tính ẩn danh. Việc ẩn danh giúp cho người "nổi tiếng" tham gia đánh bạc giữ quyền riêng tư nên tránh được nỗi lo bị kỳ thị lên án. Ẩn danh cũng làm tăng cảm giác thoải mái vì khó có thể phát hiện được những dấu hiệu nét mặt, mắt hay cử chỉ mà qua đó có thể suy đoán về bộ bài như thường thấy trong đánh bạc trực tiếp. Khi thua cũng không ai thực sự nhìn thấy gương mặt của người thua.

Nghiện đánh bạc, liệu có phải chữa trị?

Trong lịch sử, với những người nghiện đánh bạc, người ta đã sử dụng liệu pháp gây ghét sợ. Có nghĩa họ được tiếp xúc với những hình ảnh hoặc bộ bài, đồng xu liên quan đến hoạt động đánh bạc. Nếu lúc đó họ không ngay lập tức nói lên những câu như "tôi sẽ đi thẳng về nhà" thì sẽ nhận một sốc điện nhẹ gây khó chịu.

Những tiếp cận can thiệp trị liệu gần hơn thì nhấn mạnh vào việc dạy những kỹ năng như thư giãn, giải mẫn cảm để đương đầu với cảm giác thèm muốn đánh bạc hay sự bồn chồn khó chịu thường dẫn cá nhân đến với xới bạc như trước đây. Bên cạnh đó, can thiệp cũng hướng đến việc giúp cho người chơi bạc nhận thức về tính ngẫu nhiên của kết quả, chỉ rõ những nhận thức niềm tin sai lầm của của họ khi đánh bạc.

Ví dụ như ghi âm và yêu cầu họ tự nhủ "nếu tôi thua 4 lần liên tiếp, lần thứ 5 tôi sẽ chắc chắn thắng - đây là niềm tin sai lầm". Ngoài ra, những người trị liệu cũng lên kế hoạch cho việc phòng ngừa nguy cơ đánh bạc trở lại. Họ sẽ xác định những tình huống dễ gợi nhớ hoặc kích thích cá nhân đánh bạc. Lên kế hoạch và huấn luyện cách ứng phó để người chơi có thể đương đầu với tình huống đó.

Dẫu ai cũng từng chơi trò may rủi theo một hình thức nào đó một vài lần trong đời nhưng nếu một người thân của bạn bắt đầu đánh bạc, hãy nhớ rằng rất nhanh nó có thể dẫn đến những thay đổi về não bộ và thần kinh giống như tác động sử dụng ma túy đem lại. Bản thân việc đánh bạc là vi phạm pháp luật và sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu thắng thua bằng tiền có giá trị từ 5 triệu đồng trở lên. Nếu việc đánh bạc bắt đầu ảnh hưởng đến các mối quan hệ cá nhân, người chơi thất bại trong việc dừng lại thì đây là lúc bạn cần đến sự giúp đỡ của những chuyên gia tâm lý.