Bên ly cà phê đặc quánh ở quán Nghệ Sĩ bên đường Nguyễn Hữu Cảnh, thành phố Đồng Hới, tôi may mắn nhiều lần được gặp nhạc sĩ Hoàng Sông Hương. Người nghệ sĩ duy nhất vùng cát Quảng Bình tính đến nay được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật...

Sang thế kỷ XX, khi hệ tư tưởng và quan điểm sử thay đổi, những nhận thức về Nguyễn Thị Lộ lại được tiến triển theo những chiều hướng khác nhau. Hướng thứ nhất được triển khai theo kiểu tiểu thuyết diễm tình thị dân. Và hướng thứ hai theo chiều hướng giải oan cho cả Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ...

Nhìn hình ảnh nhà thơ Đỗ Trọng Khơi ngồi trên xe lăn, tôi thường liên tưởng đến nhà vật lý lý thuyết, nhà vũ trụ học Stephen William Hawking. Có điều, nhà khoa học người Anh được học ở nhiều đại học danh tiếng nhất của đất nước ông, còn nhà thơ của chúng ta mới chỉ học đến lớp 3 trường làng. Nhưng, chẳng hề chi.

Các dân tộc nói riêng và toàn nhân loại nói chung đã chuẩn bị như thế nào để đối diện, ứng xử và giải quyết những vấn đề không biết trước? Liệu kinh nghiệm của quá khứ trong những trường hợp mới toanh, chưa từng có dạng này có thể phát huy tác dụng hay không? Đấy là những vấn đề mà ANTG GT-CT đặt ra với nhà nghiên cứu văn hóa tư tưởng Nguyễn Trần Bạt.

Đại tá Hoàng Long Xuyên thung dung bước qua 2 thế kỷ. Trải qua 4 cuộc kháng chiến vệ quốc và giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, ông cầm quân chỉ huy nhiều trận đánh mà ít người biết. Tính ông kín đáo, kiệm lời. Năm nay 104 tuổi, ông vẫn rành rọt nhắc lại những ký ức đã trên 80 năm như cổ tích giữa đời.

Một Thu Huệ của Thiên nga trắng lộng lẫy kiêu sa, tâm hồn luôn hướng thiện; của Thiên nga đen đầy âm mưu và u tối. Cô gái ấy, Thu Huệ, bằng bản năng, bằng sự khổ luyện và bằng cả tình yêu không giới hạn với ballet đã hóa thân trọn vẹn vào giấc mơ ballet Việt.

Nói đến hai từ “hạnh phúc”, nói thật là tôi vẫn luôn suy nghĩ về nó từ chính câu chuyện của bạn tôi. Tôi cảm giác rằng bạn tôi không hạnh phúc trong khối hai mươi mấy tỉ của bạn. Bởi vì, bạn ấy có một ngôi nhà rất to, rất đẹp, thậm chí có thể thuê kiến trúc sư có tiếng đến thiết kế, nhưng sau đó thì sao? Sau đó, lại không có những người bạn đến chơi.

Ông thuộc thế hệ các họa sĩ kháng chiến nổi danh của mỹ thuật Việt Nam hiện đại, với những tên tuổi như họa sĩ Lưu Công Nhân, Trọng Kiệm, Trần Lưu Hậu, Mai Long, Ngô Tôn Đệ, Lê Huy Hòa… những họa sĩ tài danh đã có đóng góp lớn và riêng biệt cho sự thay đổi quan trọng của nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

Nhà quay phim Nguyễn Hữu Tuấn thì có biệt danh là Tuấn “tít”. Không ai biết cái tên này có từ đâu. Chính anh lại càng không. Tôi thì cho rằng, chắc khi cười, anh cứ “tít cả mắt”. Anh có dáng người cao lớn, gương mặt phúc hậu, giọng nói ấm áp, nồng nhiệt, rất cuốn hút.

Thoạt qua, họ tưởng như rất khác nhau. Họ thuộc về hai thời đại khác nhau, hai nền văn hóa khác nhau. Khi Hemingway qua đời thì Haruki Murakami 12 tuổi.

Ai từng lên Thái Nguyên, vào thăm Bảo tàng Văn hóa các dân tộc, sẽ thấy bức ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh lên thăm Bảo tàng. Ngay phía sau Bác, một người đàn ông trung niên đang thuyết minh, giới thiệu. Đó là ông Hoàng Việt Hưng, Chủ nhiệm Bảo tàng Việt Bắc (tên gọi khi đó).

Nguyễn Thị Lộ là một trong những nhân vật lịch sử thuộc phái nữ được các sử gia xưa nay tốn rất nhiều giấy mực để bình phán. Suốt thời Trung đại, bà hiện lên như một “yêu nữ hại người” trong dòng sử bút Nho gia. Đến nửa sau thế kỷ XX, bà được bao thế hệ học giả gột rửa nỗi oan khuất và hình ảnh bà đã được tái hiện như một biểu tượng của người phụ nữ có học vấn, có tài năng. 

Nguyễn Thành Nhân cứ thầm lặng sống và lao động như vậy. Với anh, được ngồi trước trang giấy, bên ngọn đèn, làm công việc yêu thích là hạnh phúc nhất đời. Anh yêu nhiều nhưng cuộc tình nào cũng mang lại cho anh những nỗi buồn vô hạn.

Tôi biết không phải bây giờ số người yêu và ghét Nguyễn Huy Thiệp mới ngang bằng nhau. Tại sao lại ghét Nguyễn Huy Thiệp? Vì người ta không ưa ông, vì tính ông gàn dở, vì những trang viết bạo liệt thẳng tưng của ông, hay vì tài văn hiếm có của ông?

Mẹ Vi Kim Ngọc của tôi khi đang công tác tại bộ môn Ký sinh trùng - Trường Đại học Y Dược đã tham gia trực tiếp chương trình chống sốt rét toàn diện và quy mô chưa từng có ở miền Bắc Việt Nam giai đoạn 1950-1960.

Tôi luôn tin rằng mọi chuyện đều có cơ duyên, khi người ta tưởng một điều gì đó là ngẫu nhiên thì  thực chất nó là tất nhiên, như số phận được sắp xếp, an bài từ trước. Bản thân số phận của tôi cũng vậy. Tôi sinh ra, lớn lên ở Hà Nội. Nhà nội, nhà ngoại của tôi ở gần nhau, ngay con dốc Minh Khai.

Trước khi trở thành dịch giả, Nguyễn Trung Đức từng là một chiến binh. Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, anh là phóng viên chiến trường của Thông tấn xã Việt Nam. Anh bám trụ ở vùng Khu 4 đầy bom đạn, một trong những nơi hứng chịu nhiều bom đạn nhất. Hoàn cảnh chiến trường đã tôi luyện bản lĩnh và phẩm chất sống của Nguyễn Trung Đức...

Những năm đầu thập niên 70 của thế kỷ trước, tôi may mắn được du học ở đất nước hoa hồng tươi đẹp (Bulgaria). Ngoài những ngày học căng thẳng, tôi thường đi dạo phố, công viên vào những ngày nghỉ cuối tuần. Cũng trong thời gian đó, tôi quen thân được hai người bản địa, họ mời tôi đến nhà chơi và xem những bộ sưu tập của họ.

Nhắc đến xẩm, người ta nhắc nhớ về nghệ nhân Hà Thị Cầu, người được coi là kho dữ liệu về văn hóa dân gian. Nhiều người có cơ hội được gặp bà trước khi bà đi vào cõi vĩnh hằng, đều nhận xét rằng, cứ mỗi lần được tiếp xúc với bà, thì bà luôn vận ca dao, tục ngữ và các tích xưa để ví von. Bà rất dí dỏm, hay nói tục nhưng với ngữ điệu hóm hỉnh đáng yêu. Nghệ thuật đánh đàn cũng luôn quyện vào giọng hát tưng tửng mà say mê lòng người.

Lại một năm nữa sắp tới, năm nay là Tết thứ 4 tôi ở Sài Gòn, cả năm bận rộn với công việc thi thoảng tôi mới có dịp trở về thủ đô. Mỗi lần ra Hà Nội, tôi vẫn thường đi về cuối thành phố, nơi có trường đại học gắn liền với ước mơ và kỉ niệm thuở đầu đời.