Văn minh nhân văn miệt sông nước, dấu hiệu suy tàn

• Để du lịch đường thủy không bị "mắc cạn"
• Mở cao điểm bảo đảm an toàn giao thông đường thủy
• Giao thông đường thủy vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn

Chúng tôi mướn chiếc ghe nhỏ của chị Mặn từ bến Ninh Kiều để đi chợ nổi Cái Răng. Đã nhiều năm chúng tôi không có dịp đi ghe trên sông nước miền Nam. Hôm đó, chúng tôi không hề gặp một tai nạn đường thủy nào, nhưng cái tai họa lớn hơn mà chúng tôi bắt gặp chính là cái chết của bản sắc văn minh giao thông đường thủy, trải bao đời của người dân miệt sông nước.

Chị Mặn đưa đò sợ ra mặt mỗi khi có tàu, ghe lớn gầm rú xô sóng tới như nước lũ. Phải nói là trong chặng thủy lộ ngắn, chị Mặn luôn thường xuyên đưa mũi ghe cắt ngang và nhảy trên những con sóng dữ để chúng tôi được an toàn. 

Nhìn cảnh sống chết mặc bay của những hung thần thủy lộ mang bảng hiệu các công ty du lịch nổi tiếng, các tàu hàng lớn của Nhà nước và tư nhân thời kinh tế thị trường hôm nay; nhiều người giật mình hồi tưởng lại ngày trước, cả miệt sông nước miền Nam, người cầm lái tàu lớn khi thấy ghe xuồng nhỏ là tự giác giảm ga máy tàu, có khi thấy ghe xuồng nhỏ chở nặng hoặc chở đông người đưa đám tang, rước đám cưới, đi đám giỗ... họ còn lịch sự tắt cả máy để giảm cường độ sóng.

Đâu chỉ riêng cái chết của văn minh giao thông sông nước. Mọi người nhân hậu đều kinh hoàng khi đọc báo biết tin chuyện: Đòi được tiền rồi mới chịu cứu học sinh chết đuối ở Cần Thơ.

Có thể hành vi đòi tiền mới cứu người này chỉ là trường hợp cá biệt. Nhưng không thể không nghĩ giá trị lớn về tính nhân đạo trong việc cứu người của dân miệt sông nước đã bị những biểu hiện tham lam của thời thị trường tha hóa. 

Ngày nay, luật pháp thiếu công minh, khoảng cách giàu nghèo sâu như miệng quái thú thì người bình thường sao tránh khỏi lao vào kiếm tiền, bất cần biết chuyện giữ đạo đức, nhân văn...

Nếu cho rằng người dân bị hệ thống luật thiếu công minh xô đẩy vào chuyện kiếm tiền hoang dã, có thể đó là một lời bào chữa tạm chấp nhận được cho vụ việc. 

Nhiều người từng sống qua ở miệt sông nước đồng bằng lục tỉnh đều nhớ, vào thời trước biến cố 1975, người ta vẫn nhìn thấy cảnh nửa đêm ánh đuốc của các căn nhà lá nghèo nàn bên bờ bỗng sáng rực và cơ man nào là xuồng ghe cứu nạn vung mái chèo, băng băng lướt trên sông đêm hướng về nơi có tiếng kêu cứu của những xuồng ghe gặp nạn. Ngày đó từng mạng người thương hồ trên sông nước kiếm sống được những người dân lành cùng cảnh nghèo khổ coi trọng như người thân ruột thịt.

Cách sống thượng tôn và gìn giữ giá trị nhân đạo, nhân văn truyền đời đã đắp bồi nên thiện tánh và phẩm hạnh người miệt sông nước. Nếu tinh thần trọng nghĩa khinh tài của người miền Nam giờ đây bị đứt mạch, điều trước tiên có thể đoán được là sự tàn lụi  văn hóa - văn minh của dân tộc.

Hôm đầu tháng 4, chúng tôi đi trên đường Nguyễn Tri Phương - Sài Gòn, chợt bắt gặp một thùng nước uống với biển đề: Trà đá miễn phí. Chúng tôi nhớ lễ hội chùa Bà Bình Dương, lễ đản sinh Đức Thầy ở Phú Tân, An Giang...  cũng có rất nhiều thứ nước uống, thức ăn miễn phí được cộng đồng địa phương tự nguyện phục vụ bá tánh thập phương. 

Chúng tôi nhớ nhạc sĩ Tuấn Khanh có kể một câu chuyện, anh đi đường gặp hai bạn trẻ quê ở miền Bắc vừa vào Sài Gòn tìm việc, họ đang đứng ngại ngần trước một thùng trà đá miễn phí trước một cửa hàng bên đường. Nhạc sĩ biết dưới trời nóng kinh khủng của Sài Gòn, hai bạn trẻ này đang rất khát nước, nhưng họ không tin vào cái miếng giấy viết dòng chữ trà đá miễn phí. 

Người nhạc sĩ hiểu ý, tự tay lấy nước mời hai bạn trẻ uống. Ngay khi uống đã khát, hai bạn trẻ ấy vẫn không chịu đi, họ muốn chờ để coi người nhạc sĩ có lấy tiền ra trả hay không. Khi thấy người nhạc sĩ không hề trả tiền, họ vẫn đứng đó một lúc với vẻ mặt ngẩn ngơ.

Chúng tôi không hề mơ hồ khi mong chờ một ngày nào đó, dù gần hay xa,  người miền Nam và cả dân tộc luôn sẵn sàng tâm thức cứu giúp người không vụ lợi, cũng như khắp các nẻo đường miền Nam lại xuất hiện những thùng nước miễn phí cho người đi đường, những gia chủ dọn chỗ nghỉ tạm qua đêm và nấu bữa cơm cho người cơ nhỡ... Khi cộng đồng xã hội dân sự Việt Nam thức tỉnh thì sự phục hưng các giá trị nhân đạo và nhân văn cao thượng của dân tộc sẽ là điều hiển nhiên.