Vũ nữ huyền thoại của CuBa Alicia Alonso múa trong quầng tối

Toàn bộ  cuộc đời của bà được đánh giá như một tấm gương vượt lên trên những trở ngại của số phận, như chiến thắng của tinh thần bất tử trước sự phù du của thân xác. Đã nhiều năm nay Alonso đã phải bước qua tật nguyền thị giác nặng nề để tiếp tục nghệ thuật ballet.

Alicia Ernestina de la Caridad del Cobre Martines Hoy Martinez (tên khai sinh của Alicia Alonso) cất tiếng khóc chào đời ở La Habana. Bà là con thứ năm trong một gia đình quân nhân. Ngay từ khi còn bé, Alicia đã rất mê múa. "Tôi đã luôn luôn là một vũ công ballet, - về sau bà kể lại. - Thuở nhỏ, để tôi khỏi khóc lóc quấy rầy, chỉ có một cách duy nhất là cho tôi vào một căn phòng có tiếng nhạc và khóa cửa lại. Và mọi người đều biết rằng, tôi sẽ không giở trò gì trong đó vì tôi sẽ nhảy múa. Khi đó tôi còn chưa hiểu ballet là gì. Đơn giản là làm những động tác khác nhau, tôi đã thể hiện trong điệu múa những gì tôi cảm nhận thấy".

Người cha sĩ quan có mức lương đủ để cho các con của mình được học hành đến nơi đến chốn theo sở thích. Vì thế, khi Alicia lên 9 tuổi,  cô bé đã được gửi tới học ở trường ballet tư, do vũ sư người Nga Nikolai Yavorski mở. Ngay từ những giờ học đầu tiên, Alicia đã hiểu được rằng, ballet sẽ trở thành ý nghĩa duy nhất của đời mình.

Năm 12 tuổi, Alicia đã lên sân khấu biểu diễn lần đầu tiên. Rồi chẳng bao lâu sau toàn bộ gia đình cô đã chuyển sang Mỹ ở. Tại đó, Alicia tiếp tục được trau dồi thiên bẩm ballet tại trường của nữ nghệ sĩ gốc Nga Shollar - Vilzak và Trường Ballet Mỹ.

Năm 1938, ở tuổi 17, Alicia đã được biểu diễn trên sân khấu ở Broadway. Hai năm sau, người vũ nữ đầy tài năng và triển vọng này đã được nhận vào Nhà hát Ballet Mỹ ở New York, một vinh dự mà bất cứ một nghệ sĩ nào trong nghề ballet đều mơ ước. Thế nhưng, là người con gái nhiệt thành của hòn đảo độc đáo trong vùng biển Caribbe, Alicia ngay từ khi đó đã mơ ước được trở về tổ quốc để tự tay xây dựng một nhà hát ballet xứng tầm quốc tế.

Khi đó, Cuba không bề có chút truyền thống ballet riêng nào, thậm chí còn không có cả một sàn diễn thích hợp với ballet. Và cũng khi ấy trên thế giới còn chưa có ai biết tới một tên tuổi ngôi sao ballet nào là người Cuba. Người dân Cuba cũng không mấy quen thuộc với loại hình nghệ thuật sang trọng và tinh tế này. Thế nhưng, Alicia đã không ngần ngại lao vào cuộc hành trình đầy bất trắc để thực hiện mơ ước của mình.

Ở  thời điểm này, Alicia đã mang họ Alonso. Ngay khi mới bước vào nghề, Alicia đã lấy chồng là bạn đồng diễn, vũ công kiêm vũ sư người Cuba Fernando Alonso. Năm 1948, hai vợ chồng trở về La Habana và lập ra Trường Ballet của mình trên đảo quốc. Chính từ ngôi trường đó về sau đã hình thành Nhà hát Ballet Quốc gia Cuba. Tuy nhiên, lúc đó chờ đợi cặp vợ chồng nghệ sĩ giàu mơ ước này là vô số những khó khăn.

Đảo quốc Cuba trong những thập niên 40-50 của thế kỷ trước nằm dưới bàn tay cai trị của nhà độc tài Fulgencia Batista, kẻ không có mấy cảm tình đối với Alonso. Việc này cũng có những lý do của nó. Nữ nghệ sĩ, một con người khoáng đạt và chính trực, đã công khai lên tiếng phê phán nhà độc tài và chính sách của ông ta. Có thông tin rằng, lo sợ trước những lời "nói phải, củ cải cũng nghe" của Alonso, chính quyền Batista đã đến dụ dỗ, mua chuộc bằng tiền (500 USD mỗi tháng) để Alonso thôi không "mắng mỏ" họ nữa. Trong con mắt của nhà độc tài, nghệ sĩ và trí thức, vốn có xu hướng thiên tả ở châu Mỹ La tinh, là những đối tượng không đáng tin cậy…

Mâu thuẫn đã lên tới mức chính phủ Batista đã cắt hẳn những khoản tiền trợ cấp mà trước đó cũng đã chẳng hào phóng gì đối với Nhà hát Ballet Quốc gia. Alonso bắt buộc lại phải rời đảo quốc tha phương để hành nghề. Tại Nhà hát Ballet Mỹ, Alonso đã gặt hái được những thành công ngày một vang dội hơn.

Những vai diễn xuất sắc Giselle, Odetta Odillia, Svaldnida, Terpsicore qua sự thể hiện của Alonso đã thu hút được cảm tình sâu sắc của người hâm mộ. Alonso đã liên tục có những chuyến du diễn xuyên lục địa  khắp nước Mỹ sang cả châu Âu… Tuy nhiên, trong lòng người nữ nghệ sĩ thượng thặng này vẫn đau đáu những nỗi niềm về tổ quốc.

Chỉ sau khi cách mạng thành công ở Cuba năm 1959 và lãnh tụ Fidel Castro lên nắm quyền, Alonso mới có điều kiện để thực hiện ước mơ cũ của mình: Fidel cũng là người rất mê ballet và rất muốn "hòn đảo Tự do" có được một nhà hát ballet riêng của mình. Chính lãnh tụ Fidel đã yêu cầu Alonso trở về Tổ quốc. Không những thế, ông còn quyết định cấp 200 nghìn USD - một khoản tiền khá lớn thời ấy - để chi phí cho sự nghiệp phát triển nghệ thuật ballet ở đất nước mình.

Alicia Alonso đã rất năng nổ và nhiệt thành thực hiện giấc mơ ballet mang bản sắc Cuba. Bà đã đi tìm ở khắp cả nước những gương mặt có mầm mống tài năng ballet, dù họ chưa từng được học hành về nghệ thuật này một cách chính quy. Bà hiểu rằng, người Cuba nào cũng ẩn chứa trong mình những khả năng khiêu vũ  bẩm sinh. Và bà còn muốn nghệ thuật ballet mang bản sắc Cuba bà sẽ là sự liên kết giữa ballet hàn lâm với vũ điệu dân gian. Cũng từ thời điểm là một vũ nữ đó, Alonso  còn quyết định áp dụng cử tưởng ballet tâm lý…

Là một vũ nữ, Alonso đã rất kỳ công để vào từng vai diễn. Khi chuẩn bị cho vai Giselle, để thể hiện tốt hơn cảnh hóa dại, Alonso đã tới tham quan thực tế các nhà thương điên, trò chuyện với các bác sĩ và quan sát kỹ lưỡng hành vi của những người mất trí. Cũng chính khi đó, bà đã nghĩ tới việc sử dụng ballet như một trong hình thức hỗ trợ để chạy chữa cho người bị mắc các chứng bệnh tâm thần và những bệnh nhân bị khiếm khuyết thể xác khác.

Ngay đối với Alonso, hình như ballet cũng có tác dụng chữa bệnh tật khá hữu hiệu. Ngay từ năm 19 tuổi, vũ nữ vĩ đại này đã gặp không ít những vấn đề về thị lực. Chính lúc ấy, bà đã phải phẫu thuật về mắt. Và càng ngày, thị lực của Alonso càng giảm, bất chấp những ca phẫu thuật mới có nhiều điều kiện hơn về trình độ bác sĩ cũng như kỹ thuật máy móc.

Mắt càng ngày càng kém nên Alonso khi biểu diễn đã có nhiều lần buộc phải giảm tốc độ để khỏi va đụng vào đạo cụ trên sân khấu. Để bà có thể nhìn thấy điểm giữa của sân khấu, người ta đã phải bật những ngọn đèn công suất cực lớn.

Việc biểu diễn trên các sân khấu lạ cũng tạo ra những vấn đề đặc biệt đối với một vũ nữ mắt kém như Alonso. Trong những chuyến du diễn đầu tiên tới Liên Xô năm 1957, Alonso đã ba lần bị xước mặt.  Một trong những lần như thế xảy ra ở Kiev (nay thuộc Ucraina).

Trong buổi biểu diễn vở "Hồ Thiên nga", khi chạy từ cánh gà này sang cánh gà kia, Alonso đã chạm phải bối cảnh trang trí và đã bị xước trán. Ban tổ chức định ngừng diễn nhưng Alonso đã cương quyết gạt đi: "Cần phải diễn tiếp!". Và bà đã diễn tiếp một cách đầy xúc cảm. Chuyến du diễn đã không bị cắt ngắn.

Và thế là những người yêu ballet ở Moskva, Leningrad (nay là St. Peterburg), ở các nước châu Âu khác, ở châu Mỹ La tinh, ở chính nước Mỹ đã được "thỏa lòng mong ước": tận mắt chứng kiến ngôi sao ballet thượng thặng tới từ "hòn đảo Tự do" biểu diễn…

Alonso đã không chỉ một lần nói rằng, bí quyết thành công của bà, đó là "lao động quên mình"! Bà cũng cho rằng, tuổi thọ trong nghề  của một vũ công phụ thuộc trước hết vào tính kỷ luật và ý chí của mình. "Tôi nghĩ, trong bất cứ một công việc nào cũng cần phải vươn tới sự hoàn thiện. Cần cảm thấy có trách nhiệm về việc này không chỉ trước bản thân mình mà trước cả dân tộc mình" - vũ nữ vĩ đại nói.

Năm 1972, Alicia Alonso đã phải đối mặt với nguy cơ lòa toàn phần. Bà lại phải chịu một ca phẫu thuật mới. Khi đó, bà đã ở tuổi ngoài ngũ thập, và đấy lại là ca phẫu thuật thứ tư nên ít ai tin rằng Alonso sẽ quay lại được với sàn diễn sau khi mổ mắt. Thế nhưng, Alonso đã trở lại và tiếp tục những chương trình hoành tráng của mình.

Trọn suốt 13 ngày ở liên hoan balett quốc tế, diễn ra tại Cuba năm 1986, vũ nữ vĩ đại ở tuổi 66 đã thể hiện nhiều vai diễn khác nhau, từ những hình tượng bi thảm của Medee, Jeanne D'Arc, Juliet, Jocasta và hình ảnh hài hước của bà góa vui tính…

Không những thế, bà  còn thể hiện một loạt những  bước xoay chân fouettes theo đường chéo cực kỳ thú vị, khiến tất cả khán giả phải vỗ tay hoan hỉ hồi lâu…

Buổi biểu diễn cuối cùng của Alicia Alonso trong vở diễn do chính bà dàn dựng "Con bướm" là vào năm 1995, khi bà đã 75 tuổi! Trước đó hai năm, bà vẫn còn thể hiện rất diệu nghệ những màn ballet của nhân vật Giselle…

Tới lễ sinh nhật lần thứ 90 này, Alonso vẫn tràn trề tình yêu đối với cuộc đời và nghệ thuật. Mặc dù gần như đã không còn nhìn thấy gì nữa, bà vẫn tiếp tục là người chỉ đạo Nhà hát Ballet Quốc gia Cuba, một trong những lò đào tạo các nghệ sĩ ballet  hàn lâm hàng đầu thế giới. Bà vẫn tiếp tục dàn dựng những vở diễn mới và vẫn cùng các nghệ sĩ của mình đi du diễn khắp nơi.

Đôi khi Alonso còn trình diễn những điệu múa bằng tay và chân khi phải ngồi trên ghế xe lăn. "Tôi giờ múa ballet bằng tay, - Alonso nói. - Đúng hơn, tôi múa ballet bằng trái tim! Vũ điệu vẫn đang sống động trong thân thể tôi và tôi không thể làm gì khác được"