Nhà văn Thanh Châu: Hồn muôn năm cũ

Thứ Năm, 08/09/2005, 08:31

Đại hội Nhà văn lần thứ VII vừa qua, Ban tổ chức giới thiệu người nhiều tuổi nhất có mặt ở Đại hội là nhà nghiên cứu văn học Vũ Khiêu, 90 tuổi. Thực ra, nhà văn cao tuổi nhất là nhà văn Thanh Châu (Tp. Hồ Chí Minh), sinh ngày 17/9/1912, tức là cụ đã 93 tuổi.

Cụ ra dự Đại hội với tâm lý là gặp lại các bạn văn cao tuổi, tôi không dám nói là cùng lứa, vì đến ông Tô Hoài cũng kém cụ đến 8 tuổi. Một điều nôn nóng của cụ mà chỉ mấy anh em chúng tôi biết: Sau Đại hội, cụ mong gặp lại cái "tiểu hội" bạn vong niên, chúng tôi thường gọi là câu lạc bộ bia Kama (nghĩa là không mời ai) mà cụ là một thành viên tích cực từ ba năm về trước, trước khi cụ buộc phải vào Nam ở với con trai: họa sĩ Ngô Chương.

Cái "CLB bia" mà có lần chúng tôi nhìn màu sắc mấy chiếc cốc trước mặt, cười phá lên với nhau: 6 cốc thì 3 là nước cam chai, thế mà cũng gọi là CLB bia! Tôi đã ứng tác: Hội bia năm tháng dãi dầu - Sắc bia dần chuyển sang màu… nước cam! Gọi là chuyển dần vì sau hàng chục năm tụ họp, sức khỏe kém dần theo tuổi tác, có người không uống được, có người giảm dần bia, gọi đồ uống khác. Đến bia lượng vào loại nhất như họa sĩ Phan Kế An, cũng có lúc đến 3-4 tháng kiêng bia rượu, vì phải uống thuốc Bắc.

Hẹn hò mãi, đến chủ nhật trung tuần tháng năm vừa qua, chúng tôi mới gặp lại nhau khá đông đủ. Nhà văn Kim Lân thay cho lời chào: "Này! Hôm nay là giỗ ông Nguyên Hồng đấy! Tớ được mời, vẫn phải tranh thủ ra đây gặp Thanh Châu đã, không có rồi...". Kim Lân không nói hết câu, ai cũng hiểu.

Họa sĩ Phạm Viết Song đã 89 tuổi, tấm lưng vẫn thẳng, ra quán gặp bạn xưa, còn nhớ mang theo một chai Johnnie Walker, khi ôm lấy Thanh Châu, ông như cao hẳn lên, khi biết Thanh Châu đã nặng tai, ông an ủi: "Chúng mình chẳng cần nghe hết câu chuyện, cứ nhìn thấy nhau là vui rồi!" (Không ai ngờ rằng chỉ dăm ngày sau buổi gặp đó, họa sĩ Phạm Viết Song đã thành người thiên cổ!).

Thanh Châu sống thầm lặng, hàng xóm quanh phố Trần Quốc Toản không ai biết cụ già nhỏ thó, ngày nào cũng ra chợ xách về bó rau muống, quả cà chua, cơm nước phục dịch bà vợ bị liệt nửa người ấy, lại là một nhà văn nổi tiếng.

Chỉ những người trong làng văn, những bạn đọc cao tuổi mới nhớ cụ là nhà văn, tác giả truyện ngắn Hoa ti gôn in trên “Tiểu thuyết thứ bảy” tháng 9/1939. Truyện ngắn lãng mạn tiêu biểu của một thời chàng trai Ngô Hoan bút danh Thanh Châu mới 25 tuổi, đẹp trai, sớm nổi tiếng.

Truyện ngắn này đặc biệt có đời sống lâu dài, gắn chặt với văn học sử không chỉ vì điển hình cho trào lưu lãng mạn Âu hóa, đề cao tình yêu, chống lại hôn nhân ép buộc, mà còn vì nó gắn với một giai thoại, nó là nguyên nhân xuất hiện bài thơ Hai sắc hoa ti gôn của TTKH, tiếp theo là cuộc tranh cãi TTKH là ai đến hôm nay vẫn không ngã ngũ.

Khoảng chục năm gần đây còn có cuốn sách của Thế Nhật: TTKH là ai, phỏng đoán Thanh Châu chính là chàng họa sĩ Lê Chất, còn TTKH là bà TTVCH hiện còn sống ở Pháp. Giả thuyết này với không ít dẫn chứng bị chính bà TTVCH lên tiếng bác bỏ.

Mãi gần đây nhất, tôi mới được cụ Thanh Châu bật mí: Nguyên mẫu chính là chuyện tình của họa sĩ Lê Phổ (1907-2002) nổi tiếng và qua đời ở Pháp, một trong 10 sinh viên tốt nghiệp khóa đầu của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Còn về hiện tượng TTKH, nhà văn Thanh Châu cho đến nay vẫn giữ nguyên quan niệm từ năm 1939 (Những cánh hoa tím - Tiểu thuyết thứ bảy - 1939) "Không cần biết con người thật của TTKH, tôi chỉ biết rằng đó là người đàn bà đã viết được những vần thơ đẹp. Còn muốn gì hơn? Sao người ta cứ muốn làm nhơ bẩn những gì gọi là trong sạch ở cõi đời này?".

Nhà văn Thanh Châu cho tôi xem cuốn hồi ký của những người làm báo (tập II) "Thời gian và nhân chứng" mở đầu là bài Từ bài báo đầu tiên của Thanh Châu, trên bốn chục trang in. Nhà văn kể lại một cách sinh động, hồi còn ngồi ghế nhà trường trung học (1930), sáng sớm nghe trẻ bán báo rao inh ỏi: "Hà thành ngọ báo ơ!". Và Thanh Châu không ngờ rằng bài báo đầu tiên của chàng lại in ngay trên trang nhất tờ báo này!

Các chi tiết sinh động: tên người, sự việc, ngày tháng… tỏ ra Thanh Châu vẫn đang làm việc một cách minh mẫn. Hiện cụ vẫn đang tận dụng trí nhớ còn minh mẫn của mình để ghi lại những câu chuyện liên quan đến các nhà văn hồi ấy mà cụ chứng kiến.--PageBreak--

Cụ kể một lần ba nhà văn Thanh Châu, Nguyễn Tuân và Như Phong vào chơi xứ Huế (trước cách mạng). Ba ông trên một con đò lênh đênh trên sông Hương nhiều ngày như một khách sạn nổi, ăn uống đến bữa là có con đò hàng cơm chở đến cho các ông thỏa sức du ngoạn, nghe đàn hát. Mải chơi đến hết tiền, ba người chỉ đủ mua 2 chiếc vé tàu về Hà Nội. Nguyễn Tuân bảo: "Tôi không có vé, các ông cứ mặc tôi!".

Trên tàu, Nguyễn Tuân cứ ngủ tràn. Người soát vé đến lay ông ba lần ông mới tỉnh dậy, rút một tấm giấy bìa cứng đưa ra. Người soát vé cứ ngắm đi ngắm lại tấm bìa sang trọng, trên nền bìa có vẽ rồng, có ảnh và tên Nguyễn Tuân mà chẳng hiểu gì. Sau đành tặc lưỡi trả lại ông tấm các mà không dám hỏi gì đến vé...

Hóa ra đó là tấm hộ chiếu hồi Nguyễn Tuân đi Hồng Kông đóng phim Cánh đồng ma. Cuốn hồi ký của Thanh Châu hẳn còn nhiều câu chuyện thú vị mà chỉ còn cụ là người chứng kiến.

Cụ kể: "Hồi mới viết văn, tôi là một viên chức lương rất khá, cũng hòa đồng với các bạn lui tới các nơi ăn chơi. Tôi cũng đi cô đầu với ông Nguyễn Tuân, chỉ khác Nguyễn Tuân thì sẵn sàng ở lại qua đêm, tôi thì khuya mấy cũng về.

Không phải mình biết kìm chế gì, mà có thể bản thân tôi ưa sạch, có sự chung đụng gì là cảm giác ghê ghê. Cái chăn nhà cô đầu thì bao nhiêu người đắp! Hút thuốc phiện cũng vậy. Dân nghiện thường lười tắm gội, nằm xuống hút thấy cái gối bao nhiêu gầu ghét của bao con nghiện sơn phết lên mặt gối. Tôi ngả lưng hút chơi một điếu là phải ngồi dậy ngay. Ông Tô Ngọc Vân cũng một lần đi cho biết, rồi thôi!

Nói như vầy không phải sáo mép: Cũng nhờ Cách mạng tháng Tám, tôi mới tiếp tục giữ được sức khỏe đến ngày nay. Ở xã hội cũ, khi đã có tuổi càng dễ buông thả. Lúc cách mạng tôi mới 33 tuổi, được thay đổi cách sống hoàn toàn, nên không có thời gian và hoàn cảnh để chơi bời buông thả à! Hồi đó tôi chơi thể thao cũng hăng. Cùng học trường Puginier với Phạm Huy Thông, ông Thông thì nổi tiếng học giỏi,  tôi thì đá bóng giỏi...".

Có một điều quyết định sức khỏe của cụ, mà cụ không nhìn ra, đó là tính hài hước, cụ có bài thơ vui nổi tiếng khi đáp từ các bạn đến mừng thượng thọ 80:

Mình nay như mít chín - Tụt nõ lúc nào đây - Vẫn thích nhìn hoa hậu - Như thể vẫn còn cay - Em ơi đừng chúc thọ! - Tôi vẫn đạp hàng ngày.

Bài thơ của Thanh Châu làm tôi cảm động nhất là bài Di chúc, lúc viết chắc còn khỏe mạnh hơn bây giờ, nhưng ông không chủ quan, hãy cứ di chúc trước đi, ung dung chuẩn bị cho lúc ra đi:

Mong cỏ nội

Xóa đi ngàn chuyện dở

Để trên mồ

Con dế đẫm sương kia

Vẫn thay mình

Kể đẹp chuyện đêm khuya

(Đề bia mộ người viết truyện)

Con người không phải ông thánh để tránh mọi sai lầm, ông mong cỏ nội (hay thời gian) hãy xóa đi mọi điều đáng tiếc, ông chẳng cần ai tưởng nhớ đến mình mà chỉ nghĩ đến sứ mệnh cao đẹp của nhà văn. Phải có ai đó, dù một con dế đẫm sương khuya, thay mình kể chuyện...

Tháng 6/2005
.
.