Nhà tiên tri điện tử - Giáo sư Bueno De Mesquita: “Nostradamus thời hiện đại”

Được CIA thuê để dự báo chính trị thế giới hẳn Bruce Bueno de Mesquita - luôn tự nhận là “tay mơ” về chính  trị - hẳn không phải hạng xoàng. Và vị giáo sư kỳ lạ này tất nhiên không phải là loại “thầy bói mù xem voi”. Truyền thông ca ngợi ông như một “Nostradamus thời hiện đại” khi Bueno de Mesquita dùng máy tính, toán học ứng dụng, thống kê học và phương pháp phân tích logic để dựng mô hình dự báo. Trong cơ sở dữ liệu của chương trình “Nhà tiên tri điện tử” có mặt gần như tất cả các chính trị gia và thủ lĩnh các phong trào xã hội nổi tiếng trên thế giới như Silvio Berlusconi, Benjamin Netanyahu, Barack Obama, hay Vladimir Putin. Ba thập niên qua, nhiều dự báo chính xác của Bueno de Mesquita đã cho thấy tài năng của nhà khoa học này - một bậc thầy về lý thuyết trò chơi.

Một “quái kiệt” của thời đại

Bueno de Mesquita hiện đang đảm trách vai trò cố vấn cho tổng thống Barack Obama, có mặt trong ban cố vấn của Cơ quan tình báo trung ương Mỹ (CIA). Những ý kiến của ông đang được nhiều chuyên gia kinh tế - chính trị nổi tiếng chăm chú lắng nghe. Trong 15 năm gần đây, Mesquita đã đưa ra hàng loạt những dự đoán trong nhiều lĩnh vực như chính trị, xã hội học hay khoa học, mà phần lớn về sau đều được chứng minh trên thực tế. Theo một tạp chí có uy tín của Mỹ, Mesquita hiện nằm trong danh sách 100 bộ óc có ảnh hưởng nhất của thời hiện đại.

Là con của một gia đình Do Thái nhập cư vào Mỹ từ Brussels (Bỉ) trong Thế chiến thứ II, Bueno de Mesquita trưởng thành tại Manhattan, nơi bố ông làm chủ một hãng in nhỏ và mẹ trông coi một cửa hàng quần áo phụ nữ. Vào Đại học Queens năm 16 tuổi, Bueno de Mesquita mê đọc sách lịch sử và văn học. Đến nay, ông đã ấn hành 16 quyển sách và viết hơn 100 bài báo, trở thành một trong những gương mặt đương đại nổi bật trong việc đưa lý thuyết trò chơi và mô hình toán học vào môn khoa học chính trị chính thống. Trong thế giới quan của Mesquita, không tồn tại cái gọi là “lợi ích quốc gia” mà chỉ có những người lãnh đạo luôn tìm hết cách để duy trì quyền lực bằng việc xây dựng liên minh - mua chuộc đối lập trong trường hợp của nhà lãnh đạo độc tài, hay mị dân để giành lá phiếu cử tri.

Khi nghiên cứu lý thuyết trò chơi, Bueno de Mesquita phát hiện lỗi sai trong một tác phẩm của William H. Riker và ông gửi thư cho tác giả. Từ việc này, Bueno de Mesquita được Riker mời làm việc tại Đại học Rochester (năm 1972), nơi một thế hệ mới những nhà khoa học chính trị bắt đầu áp dụng mô hình toán học vào phân tích chính trị. Đó cũng là nơi Mesquita soạn phần mềm đầu tiên cho mô hình dự báo chính trị. Nói một cách đơn giản, ông Mesquita là “một nhà tiên tri điện tử”, đã học cách “nhìn” tương lai nhờ sự giúp đỡ của một chương trình máy tính viết trên cơ sở những lý thuyết toán học. Ông có khả năng nắm bắt ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu một cách rất khủng khiếp. Mesquita nhớ rõ những gì kẻ đối thoại đã nói và bàn luận một cách hết sức trầm tĩnh. Đó là một “võ lâm cao thủ”! Theo đó, thiên tài thực sự của ông nằm ở chỗ biết nghe nhiều hơn... khả năng toán học.

Một trong những trường hợp nổi tiếng gắn liền với tên tuổi Bueno de Mesquita là vụ tư vấn cho British Aerospace (BA) năm 1999, khi phó chủ tịch BA Richard Lapthorne nhờ Bueno de Mesquita giúp cho một thương vụ sáp nhập trị giá 10 tỉ USD. Chính phủ Anh muốn BA thành lập một công ty liên châu Âu bằng cách sáp nhập với hãng Đức DASA và hãng Pháp Aérospatiale. Trong khi đó, BA lại quan tâm hơn với việc mua hãng điện tử khổng lồ Anh Marconi Electronic Systems. Để thuyết phục chính phủ Anh chuẩn y thương vụ Marconi, Lapthorne nhờ Bueno de Mesquita dự báo khả năng sáp nhập DASA/Aérospatiale. Mô hình Bueno de Mesquita cho thấy cả ba đối tác (BA và DASA/Aérospatiale) không bao giờ tìm được tiếng nói chung trong các điều khoản hợp đồng sáp nhập và rằng thương vụ Marconi là một lựa chọn tốt hơn. Chính phủ Anh bị thuyết phục trước kết quả dự báo. Sau vụ trên, Lapthorne (hiện là chủ tịch công ty viễn thông Anh Cable and Wireless) còn nhờ Bueno de Mesquita tiến hành thêm bảy dự báo khác.

Không chỉ với chính trị, mô hình Bueno de Mesquita cũng áp dụng cho dự báo nhiều lĩnh vực khác. Năm 1982, Bueno de Mesquita đưa lý thuyết trò chơi vào dự báo kinh tế. Đàm phán làm ăn, theo ông, cũng chẳng khác gì những cuộc thương lượng giằng co trong quan hệ quốc tế với các bên lúc cứng lúc mềm, cốt sao có thể khiến người khác khuất phục và được lợi cho mình. Khi triển khai, Bueno de Mesquita nhanh chóng có được nhiều khách hàng lớn, từ hãng kiểm toán Arthur Andersen đến công ty hóa chất Union Carbide, nơi họ được mời tư vấn cách ứng phó với chính phủ Ấn Độ sau vụ rò rỉ hóa chất kinh hoàng tại Bhopal làm chết hàng ngàn người chỉ sau 72 tiếng đồng hồ vào năm 1984. Và cho tới hiện nay, Bueno de Mesquita thực hiện 18-20 dự báo mỗi năm cho giới doanh nghiệp với mức phí từ 50.000 USD trở lên.

“Trò chơi” lợi hại

Bueno de Mesquita luôn gặp ý kiến chỉ trích cho rằng phần mềm của ông không đáng tin. Nhưng nhiều năm qua, ông đã công bố nhiều dự báo chính xác đến kinh ngạc. Với Bueno de Mesquita, nếu muốn dự báo các sự kiện chính trị hay kinh tế - xã hội, yếu tố chuyên môn, tư duy sắc sảo và kiến thức uyên bác về lịch sử - văn hóa vẫn chưa đủ. Theo ông, để dự báo tương lai một quốc gia, không chỉ hiểu biết tường tận về nghệ thuật lãnh đạo mà còn phải hiểu theo cách các cá nhân thường đưa ra quyết định như thế nào. Nhiều năm trở lại đây, khách hàng ruột của Bueno de Mesquita là CIA. Ông cho biết mình từng thực hiện hơn 1.200 dự báo cho Cơ quan tình báo trung ương Mỹ với những câu hỏi đại loại như: “Pháp tham gia tích cực thế nào với Sáng kiến phòng thủ chiến lược?” hoặc: “Trung Quốc thực hiện sách lược ngoại giao gì trước vai trò Đài Loan trong ngân hàng phát triển châu Á?”.

Giáo sư Mesquita coi những dự đoán về kinh tế - chính trị như việc chơi cờ.

Năm 1987, Stanley Feder, nhà nghiên cứu chính trị học cho CIA, đưa ra bài viết phân tích dự báo của Bueno de Mesquita về các sự kiện chính trị thế giới tại 27 quốc gia; và nhận thấy tỷ lệ thành công đều chính xác, tương tự với nhận định và dự báo tình hình thời cuộc từ nhóm chuyên gia riêng của CIA. Tất nhiên Bueno de Mesquita không phải là “thánh” và không phải lúc nào phần mềm của ông cũng cho kết quả hoàn hảo. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công trong các dự báo đều đủ cao đến mức đủ sức thuyết phục. Tháng 3/2004, khi Al-Qaeda tấn công một ga xe lửa ở Madrid, nhiều viên chức an ninh Mỹ lo sợ tổ chức khủng bố này thực hiện màn tấn công tương tự trên đất Mỹ, đặc biệt ở thời điểm diễn ra bầu cử tổng thống Mỹ (tháng 11/2004). CIA và Lầu Năm Góc gõ cửa nhờ Bueno de Mesquita. Kết quả phân tích cho thấy Al-Qaeda không tấn công Mỹ; và Ayman al-Zawahiri (phó tướng của Bin Laden) sẽ lộ mặt vào dịp lễ Tạ ơn 2004. Chỉ thời gian ngắn sau mùa bầu cử Mỹ năm đó, Zawahiri chường mặt (kêu gọi Hồi giáo toàn cầu “trừng trị” Mỹ và phương Tây).

Bản thân nhà tiên tri này khẳng định, sự phân tích của ông giống như trò chơi cờ, mỗi bên khi nghĩ tới nước đi đều phải đánh giá trước đường đi nước bước của đối phương. Nếu tính toán được những thế cờ có khả năng và vài bước đi sắp tới của đối thủ, người chơi cờ hoàn toàn có thể rút ra những kết luận đúng đắn nào đó. “Lý thuyết trò chơi, mà tôi hay ví von là chơi cờ, có ích khi sử dụng trong nhiều lĩnh vực - nơi các sự kiện ảnh hưởng lên hai hay nhiều phía, với các ý kiến, khát vọng, quyền lợi và quan điểm khác nhau. Các sự kiện này có thể diễn ra theo cùng một chiều hướng cũng như đi theo nhiều hướng ngược nhau”, giáo sư Mesquita giải thích.

Ông cho rằng, lý thuyết này thích hợp nhất cho việc dự đoán các lĩnh vực như chính trị, kinh tế, các vấn đề an ninh hay sự tồn vong của một quốc gia - một con người. Kiểu mẫu cơ sở của phương pháp dự đoán trên chính là chương trình máy tính “Nhà tiên tri điện tử” do Mesquita viết trên cơ sở một thuật toán phức tạp. Trong đó, yếu tố đảm bảo thành công chính là những dữ liệu đầu vào - thông thường là các thông tin trong nội bộ, đánh giá và phát biểu của các chính trị gia hay của một tập hợp các chuyên gia. Nói đơn giản hơn, độ chính xác của việc dự báo phụ thuộc vào chất lượng của những thông tin ban đầu. Trong quá trình này, một số lượng lớn thông tin sẽ được tính toán và phân loại theo tiêu chí hàng đầu là số lượng những người tham gia tiến trình có thể ảnh hưởng tới sự phát triển của tình hình. Sau đó, dữ liệu được tổ chức theo 4 tiêu chí lớn: Kết quả người tham gia hy vọng đạt được, anh ta có muốn thỏa thuận với người chơi khác, anh ta có ảnh hưởng nào lên tiến trình các sự kiện và đánh giá vấn đề này quan trọng đến mức nào.

Với khả năng dự đoán xuất sắc của mình, giáo sư - tiên tri Mesquita luôn trở thành “đối tác làm ăn” của Bộ Ngoại giao Mỹ. Ông từng khiến các thành viên chính quyền Mỹ “choáng” khi dự đoán được tiến trình cuộc khủng hoảng chính trị tại Ấn Độ năm 2010. Khi đó, liên minh cầm quyền tại quốc gia này đã bị thất thế nghiêm trọng, khiến cho thủ tướng đương nhiệm chắc chắn sẽ phải từ chức.

Các nhà quan sát rất quan tâm đến câu hỏi: Ai sẽ là người thay thế cương vị này? Chương trình máy tính của Mesquita khi đó đã lựa chọn một chính trị gia không mấy nổi tiếng mà chẳng ai để mắt tới khi tìm đáp án cho câu hỏi này. “Lúc đó tất cả đều cười nhạo tôi”, Mesquita nhớ lại. “Chân thành mà nói, bản thân tôi cũng bị dao động vì kết quả. Thậm chí trong vài thời điểm đã tỏ ra nghi ngờ sự đúng đắn của những kết luận đánh giá”. Nhưng chỉ vài tháng sau, dự đoán trên đã trở thành sự thật, khi chính trị gia ít tên tuổi Chaudhary Charan Singh lên đảm nhiệm chiếc ghế thủ tướng.

Mới đây nhất, chính phủ Mỹ yêu cầu Bueno de Mesquita dự đoán tình hình tại khu vực dải Gaza. Vị giáo sư tiên tri đã vận hành chương trình đự doán, và nhập vào tham số của gần 30 “người chơi” (mà thực chất là đánh giá của các chuyên gia về thực trạng khủng hoảng hiện tại ở Gaza). Theo kết quả đưa ra, xung đột liên quan đến vụ đặc nhiệm Israel tấn công đoàn tàu chở hàng nhân đạo sẽ không kéo dài, do chính phủ Netanyahu sẽ phải đẩy nhanh tiến trình hòa bình bằng cách cắt bỏ bớt những hạn chế ra vào khu Bờ Tây. Tuy nhiên, cơ hội để đạt được một nền hòa bình vững chắc tại Trung Đông vẫn chưa thể thành hiện thực trong thời gian sắp tới…