Nền văn hóa Cavin de Huantar: Bí ẩn đầy ma lực
Nằm ở vị trí cao 3.180m so với mực nước biển, địa điểm khảo cổ ở Chavin de Huantar nằm cách thủ đô Lima về phía bắc khoảng 250km, được xem như là một trung tâm tín ngưỡng và tôn giáo của người dân Andean (người Peru cổ) thời kỳ tiền Colombia.
Nền văn minh này được nhận biết thông qua kiểu kiến trúc xếp tầng rất độc đáo và phức tạp, sử dụng đá để xây dựng công trình sau khi được gia công cắt gọn tinh tế, mài nhẵn mặt ngoài, cùng các kiểu trang trí được thực hiện trên đá, gốm, xương, vỏ sò và vàng.
Các chuyên gia nhận định, lối kiến trúc phức tạp khiến các ngôi đền của nền văn hóa Chavin de Huantar trở thành một trong những công trình ấn tượng nhất của thời đại mà nó tồn tại.
Cấu trúc kì lạ
Điểm gây ấn tượng nhất chính là đền thờ Chavin, nằm trong một thung lũng hẹp thuộc vùng núi Andes, cao hơn mực nước biển 3.180m. Những người xây dựng đền đã cố ý lựa chọn địa hình dốc đứng "nghẹt thở" làm nơi xây công trình tinh tế này. Tựa lưng vào một ngọn núi thiêng, nơi tụ lại của nhiều con sông và nằm thẳng hàng với "các thiên đường", nổi lên gò đất đồ sộ là nơi xây đền, tạo nên dấu ấn đặc sắc nhất của Chavin de Huantar.
Việc xây dựng ngôi đền quan trọng này bắt đầu từ khoảng năm 900 trước công nguyên. Vào thời hoàng kim, khoảng từ năm 400 - 200 trước công nguyên, Chavin trở thành trung tâm tín ngưỡng và sấm truyền rất linh thiêng của người Peru cổ đại.
 |
| Chavin là một trong những nền văn hóa lâu đời nhất ở Peru, phát triển mạnh trong thời gian từ 1500 đến 400 năm trước công nguyên. |
Các chuyên gia khảo cổ nhận định, đền Chavin được xây dựng ở nơi có địa hình hiểm trở, dễ bị ngập lụt. Những người kiến thiết ngôi đền hiểu rõ về nguy cơ lụt lội, nhưng họ xây ngay trên đó thay vì tìm cách né tránh. Mục đích không chỉ nhằm gây ấn tượng mạnh mẽ mà còn để tuyên bố rằng họ dám thách thức thiên nhiên. Và họ đã rất thành công.
Một trong những công trình tưởng niệm lâu đời nhất là đền Cổ, nằm trên vùng đất san phẳng và tạo bậc thang. Phần lõi bằng đất của đền được các phiến đá granite, sa thạch và đá vôi trắng trau chuốt khai thác ở địa phương bao bọc.
Sơ đồ khảo cổ đền cho thấy có hình dạng chữ U - một biểu tượng sùng kính thuộc vùng trung tâm ven biển vốn phát triển thịnh vượng trong nhiều thế kỷ trước ở Peru khi đó. Móng ở giữa, cùng các chái lớn và nhỏ ôm lấy một sân trong hình tròn lõm. Các chái tượng trưng cho các lực lượng đối lập nhưng bổ sung của vũ trụ, sân ở giữa này làm trung gian hòa giải giữa các thế lực đối lập, với việc xây dựng hình chữ U trên đỉnh tượng trưng sự tổng hợp các thế lực.
Cách tấm móng ở giữa, phía trên sàn đền khoảng 10m, là những hình đầu lớn bằng đá nhô cao, nhằm mô tả các sinh vật một nửa giống như người, có răng nanh, đáng sợ. Một số chuyên gia cho rằng các hình thù này tượng trưng cho sự biến hình của pháp sư gây nghiện ma túy.
Ngôi đền được xây dựng kiên cố, không có cửa ra vào và cửa sổ. Tuy nhiên, nội thất thiết kế theo kiểu rỗ tổ ong với các phòng và hành lang. Nhiều cầu thang thông khí và thoát nước nối liền với các hành lang này, hình thành một mê cung. Ống thông khí dẫn đến hành lang ẩm ướt, với các kênh thoát nước mưa lót đá chạy từ đỉnh nóc. Hệ thống kênh thoát nước và ống thông khí ở đền Cổ dài khoảng 500m, vượt yêu cầu kỹ thuật đơn giản.
Một số học giả cho rằng, những người sùng bái thường tập hợp phía trước đền đọc "thần chú", cùng với tiếng nước chảy mạnh trong các kênh được sự đóng mở các ống dẫn khí và kênh thoát nước khuếch đại, tạo nên tiếng gầm vang tựa lời sấm truyền về sự thịnh vượng và ma lực của Chavin.
 |
| Tượng Lanzón có đôi tai to lớn, miệng với đôi môi dày kéo ra phía sau nhe răng nanh hàm trên trông rất đáng sợ. |
Mục đích chính của đền Cổ là thờ cúng. Có một tảng cự thạch (đá lớn được sử dụng để xây dựng các kết cấu hay các di tích) bằng đá granite cao 4,53m còn gọi là Lanzón - có lẽ đây là lời sấm truyền lâu đời nhất. Hướng mặt về phía đông, Lanzón bao quát hành lang có hình dạng chữ thập, là một trong những tác phẩm điêu khắc Chavin vẫn còn giữ vị trí ban đầu.
Cự thạch Chavin có dạng giống hình người, phần ngón chân và tay tượng thể hiện dạng móng vuốt. Tượng có đôi tai to lớn, miệng với đôi môi dày kéo ra phía sau nhe răng nanh hàm trên trông rất đáng sợ. Đỉnh tượng Lanzón khắc hình chữ V xuyên qua trần nhà đến hành lang, từ hành lang này các thầy tế trong đền, thay mặt thánh thần, truyền đạt cho những người cầu xin tại Chavin.
Sức mạnh tâm linh
Không phải là lớn nhất so với các ngôi đền khác, nhưng đây có lẽ là nơi chứa những bí mật thú vị nhất. Công trình được xây dựng với cấu trúc cao 25m bao quanh một diện tích rộng bằng cả sân bóng đá. Những khối đá granite được trang trí một cách nghệ thuật.
Phần giữa đền là một thế giới tách biệt. Quần thể phức hợp gồm những khối không gian ngầm và đường hầm đưa con người vào nơi tâm trí trở nên nhạy cảm một cách kỳ lạ trước các hoạt động nghi lễ, âm thanh và hiệu ứng hình ảnh.
Dường như các thầy tế đền Chavin đã truyền tới cho người khác những cảm giác khó lý giải. Sức mạnh quyền uy này khiến giới giáo sỹ nơi đây được tôn kính như bậc á thần. Mê cung các đường ngầm chỉ được chiếu sáng bằng ánh mặt trời, nơi có những tác phẩm được chạm trổ vào đá đầy thần khí như muốn gầm thét và dòng nước như thể sẽ đột ngột xô cuốn đi, dễ dàng lạc lối và hoàn toàn mất phương hướng.
Các nghiên cứu cho thấy, đó là một hệ thống vô cùng… quái dị, phản ánh sự sáng tạo trong việc áp dụng công nghệ tân tiến. Người Peru cổ đại đã kết hợp các kỹ thuật thủy lực, kỹ xảo âm thanh, các tấm gương và các loại thuốc gây tác động tới thần kinh. Họ khiến nước như đang nhảy múa, ca hát khi chảy qua các con kênh.
Chưa hết, giới chuyên gia còn phát hiện thấy hình vẽ người mang theo xương rồng, hay hình vẽ những khoang mũi, mắt mở to nhìn chằm chằm và những biểu cảm đau đớn, cùng những thứ đồ dùng khác, như ống hít, thuốc viên và cối giã. Đây chính là "bản ghi" các loại dược liệu đáng tin cậy của người cổ đại.
 |
| Chavin khiến giới chuyên gia trầm trồ, ngưỡng mộ bởi lối kiến trúc độc đáo và phức tạp, kết hợp sự cắt gọt mặt đá tinh tế của người cổ đại. |
Trên thực tế, chúng không tác động mạnh đến mức làm con người mất hẳn tri giác về thế giới. Người sử dụng không bị đờ đẫn, mà sẽ quen dần với chúng và trở nên nhạy cảm hơn, dễ bị tác động tâm lý hơn. Chúng rất hoàn hảo khi được đưa vào sử dụng trong ngôi đền này, tạo nên những bí ẩn chưa thể giãi mã hết ở Chavin.
Đền Chavin là một trong những biểu hiện sớm nhất của Saman giáo - loại tôn giáo có nhiều yếu tố giống ma thuật và quyền lực được cho là tập trung vào tay các vị thần.
Thứ khiến đền Chavin đặc biệt là các tu sĩ đã lưu lại nhiều dấu ấn về những nghi thức tế lễ, với cảm giác kính sợ, được đặc ân và sự hứng khởi xen lẫn hồi hộp. Vậy ai là những người không quản xa xôi tìm đến cao nguyên hẻo lánh, khó tới của dãy Andes, chỉ để được vào ngôi đền mê cung của những vị thầy tế đầy ma lực này?
Vào thời đó, những người quyền thế của làng hay trong ở địa phương đều muốn tìm cách tăng cường quyền lực cá nhân. Sức mạnh chiến chinh không hiệu quả cho lắm. Chính vì vậy, các thủ lĩnh địa phương cai quản quá nhiều người và quyền lực ở những nền văn hóa dựa vào chiến tranh thường bị thay đổi chóng vánh, đẫm máu. Giải pháp là cần tạo ra được niềm tin tôn giáo cho người dân và khiến người dân tin rằng sức mạnh của người nắm quyền chính là do Thượng đế ban xuống.
Có những bằng chứng cho thấy nhiều người từ rất xa tìm đến nơi này, mang theo những đồ vật từ cách đó 500km. Những người đến đây là những nhân vật quan trọng. Đây từng là một giáo phái dành cho tầng lớp hạng nhì trong xã hội khi đó mới nổi lên, và đền Chavin rất phù hợp với cách họ nhìn thế giới.
Các thủ lĩnh địa phương mang đến thợ lành nghề để giúp xây dựng ngôi đền phức tạp. Vẫn còn dấu tích của những đồ gốm tinh tế và các món đồ làm từ đá được mang từ nơi xa. Ai là người càng quyền cao chức trọng hoặc cung tiến nhiều, người đó sẽ càng được tiến vào sâu hơn trong nghi lễ thụ pháp.
Nhờ đó, những người này tự cảm thấy gắn bó nhiều hơn với giáo phái, và được Thượng đế ban sức mạnh thông qua cái chạm tay của các giáo sĩ ở Chavin...
